Εξομολόγος ή ψυχολόγος;

Συχνά γινόμαστε μάρτυρες μιας διαμάχης ανάμεσα στην σπουδαιότητα ή/και την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός εξομολόγου ή ενός ψυχολόγου, αντίστοιχα. Οι υποστηρικτές της πρώτης θέσης ισχυρίζονται πως μόνο μέσω της εξομολόγησης μπορεί ο άνθρωπος να βρει λύση στα καθημερινά του προβλήματα. Οι υποστηρικτές της δεύτερης θέσης, αντίθετα, θεωρούν πως μόνο η ψυχολογική θεραπεία μπορεί να καταστήσει τον άνθρωπο λειτουργικό στην καθημερινότητά του. Τι ισχύει τελικά;

• Στην ορθόδοξη θρησκεία, η εξομολόγηση καλείται μυστήριο. "Μυστήριο", στην χριστιανική ορολογία, είναι μια ιερή τελετή, με την οποία μεταδίδεται στον άνθρωπο η χάρη του Θεού. Μέσα από την εξομολόγηση, ο άνθρωπος ομολογεί τα αμαρτήματά του και λαμβάνει από τον εξομολόγο συγχώρεση. Ο εξομολόγος είναι ο ιερέας εκείνος που έχει λάβει ειδική άδεια για να τελεί αυτό το μυστήριο. Συγκεκριμένα, διαβάζει διάφορες ευχές προς τον αμαρτωλό άνθρωπο για να του συγχωρεθούν οι αμαρτίες και ενίοτε δίνει κάποιες συμβουλές. Απαραίτητη προϋπόθεση για μια επιτυχή εξομολόγηση είναι η βαθιά πίστη του ανθρώπου στον Θεό και η επιθυμία του να αποκτήσει ξανά την χάρη και την αγάπη Του. Ο εξομολόγος εργάζεται ατομικά, σε συγκεκριμένο χώρο της εκκλησίας σε προβλήματα της καθημερινότητας, όπως δυσκολίες ζεύγους, ψέματα, συγκρούσεις γονέων-παιδιών κ.α. Ο εξομολόγος δεν έχει εκπαιδευτεί πάνω σε συγκεκριμένες τεχνικές επίλυσης προβλημάτων, αλλά χρησιμοποιεί τα ιερά βιβλία της θρησκείας και την εμπειρία του, προκειμένου να βοηθήσει και να κατευθύνει τους πιστούς. Οι νόμοι του χριστιανισμού δεν απαγορεύουν την ύπαρξη φιλικών σχέσεων ανάμεσα στον εξομολόγο και στον εξομολογητή. Η κάθε εξομολόγηση αποτελεί μια ελεύθερη καταγραφή του προβλήματος εκ μέρους του πιστού, χωρίς απαραίτητα να έχει συνέχεια σε επόμενες συναντήσεις. Στόχος κάθε εξομολόγησης είναι πρωτίστως η ειλικρινής μετάνοια και η συγχώρεση.
• Ο όρος "ψυχολογία", από την άλλη πλευρά, είναι σύνθετος και προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις "ψυχή" και "λόγος". Κυριολεκτικά, λοιπόν, σημαίνει λόγος, μελέτη για την ψυχή. Ωστόσο, η έννοια της λέξης "ψυχή" στον χώρο της ψυχολογίας είναι εντελώς διαφορετική από την αντίστοιχη θρησκευτική έννοια της λέξης. Όταν οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν την λέξη "ψυχή" αναφέρονται περισσότερο στη νόηση, στην σκέψη, καθώς αυτό είναι το βασικό αντικείμενο μελέτης τους. Ο ψυχολόγος είναι ένας επιστήμονας που έχει εκπαιδευτεί στην χρήση συγκεκριμένων τεχνικών επίλυσης προβλημάτων. Ανάλογα με την θεωρητική κατάρτιση/ προσέγγιση που έχει λάβει, διακρίνεται σε πειραματικός, γνωστικός, σχολικός κ.τ.λ. ψυχολόγος και χρησιμοποιεί τις αντίστοιχες μεθόδους. Εργάζεται ατομικά ή ομαδικά, στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα, σε μια ποικιλία θεμάτων όπως δυσκολίες ζεύγους, κατάθλιψη, καταχρήσεις, μαθησιακές δυσκολίες, κ.α. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί είναι επιστημονικοί και βασίζονται στην έρευνα και το πείραμα. Η θεραπεία πραγματοποιείται μέσα από συγκεκριμένο αριθμό συναντήσεων και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο κώδικας ηθικής δεοντολογίας των ψυχολόγων δεν επιτρέπει τις συγγενικές, φιλικές ή ερωτικές σχέσεις μεταξύ του ψυχολόγου και του θεραπευομένου. Η κάθε συνάντηση έχει συγκεκριμένη δομή, ενώ στο τέλος όλης της θεραπείας ο θεραπευόμενος μπορεί πλέον μόνος του να διαχειρίζεται τις δυσκολίες της ζωής του. 

Εκ πρώτης όψεως, οι δύο αυτοί ρόλοι φαντάζουν εντελώς διαφορετικοί και ξένοι. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά θα μας δώσει πολλές ομοιότητες. Βασική προϋπόθεση για την επίσκεψη και στους δύο αυτούς ανθρώπους είναι η προσωπική αναγνώριση των δυσκολιών και η πραγματική επιθυμία εύρεσης κάποιου είδους βοήθειας. Επίσης, βασικός κανόνας τέλεσης των παραπάνω διαδικασιών είναι το απόρρητο. Τόσο ο εξομολόγος, όσο και ο ψυχολόγος δεσμεύονται (στα "μάτια" του Θεού και στα "μάτια" του νόμου) πως οτιδήποτε και αν ακούσουν δεν θα το μεταφέρουν σε τρίτο πρόσωπο. Τέλος, επιδίωξη και των δύο είναι η ηρεμία και η συμφιλίωση του ανθρώπου με τον εαυτό του, ώστε να μπορεί να ζει φυσιολογικά την ζωή του.

Ξαναθέτοντας, λοιπόν, το αρχικό ερώτημα "εξομολόγος ή ψυχολόγος;", η απάντηση μάλλον βρίσκεται κάπου στην μέση. Ο εξομολόγος δίνει άφεση αμαρτιών, αλλά δεν μπορεί να διαγνώσει την ψυχοπαθολογία. Ο ψυχολόγος μπορεί να θεραπεύσει, αλλά δεν μπορεί να συγχωρέσει. Το να πρέπει να επιλέξουμε αναγκαστικά ένα από τα δύο, δεν είναι καθόλου χρήσιμο. Η επιλογή θα γίνει από τον καθένα μας ξεχωριστά, ανάλογα με τις ανάγκες μας. Άλλωστε, δεν έχει σημασία πως θα καταφέρεις να σηκωθείς και πάλι στα πόδια σου, αλλά να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις με υγιή τρόπο τις δυσκολίες της ζωής.