Ακούσια νοσηλεία ατόμων με ψυχικές αναπηρίες

Στο πλαίσιο της συζήτησης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, αυτή την φορά θα αναπτύξω το θέμα της ακούσιας νοσηλείας των ατόμων με ψυχικές αναπηρίες και των αντίστοιχων δικαιωμάτων τους. Ακούσια νοσηλεία, σύμφωνα με το νόμο 2071/1992, άρθρο 95 παρ. 1, είναι η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή και παραμονή του για θεραπεία σε κατάλληλη μονάδα ψυχικής υγείας.

Στον ίδιο νόμο και στο ίδιο άρθρο στην παράγραφο 2 προβλέπονται οι προϋποθέσεις για την ακούσια νοσηλεία, οι οποίες είναι οι εξής:

1. α. Το άτομο να έχει διαγνωσθεί από κάποια συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή. β. Σύμφωνα με την κρίση των ειδικών που θα γνωματεύσουν, το άτομο να μην είναι ικανό να κρίνει για τον συμφέρον της υγείας του. γ. Η έλλειψη νοσηλείας την συγκεκριμένη χρονική στιγμή να συνεπάγεται είτε επιδείνωση της κατάστασης της υγείας του, είτε αποκλεισμό της θεραπείας του. Ή
2. Η νοσηλεία του ατόμου που πάσχει από ψυχική διαταραχή να είναι απαραίτητη για την αποτροπή πράξεων βίας κατά του ίδιου ή τρίτων.

Οι παραπάνω προϋποθέσεις θα πρέπει να προκύπτουν μέσα από αιτιολογημένες γνωματεύσεις δύο ψυχιάτρων και θα πρέπει να συνυποβάλλονται στον εισαγγελέα μαζί με την αίτηση για ακούσια νοσηλεία. Η ψυχιατρική γνωμάτευση θα πρέπει να προσδιορίζει με σαφήνεια τη φύση του προβλήματος και το είδος της θεραπείας που θα ακολουθηθεί στην κατάλληλη μονάδα ψυχικής υγείας. Συχνά, όμως, στην πράξη οι ιατρικές γνωματεύσεις δεν είναι να δυνατόν να υπάρξουν κατά τον χρόνο υποβολής της αίτησης στον εισαγγελέα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, διατάσσεται η μεταφορά του ατόμου σε δημόσια ψυχιατρική κλινική, όπου θα πρέπει να διενεργηθεί πραγματογνωμοσύνη μέσα σε 48 ώρες. Επιπλέον, η παράγραφος 5 του άρθρου 96 του παρόντος νόμου ορίζει ότι η μεταφορά του ατόμου θα πρέπει να γίνεται σε συνθήκες που θα εξασφαλίζουν τον σεβασμό της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειάς του και όχι ως ποινικός κρατούμενος, όπως συνήθως γίνεται.

Ποιος μπορεί να ζητήσει να γίνει ακούσια νοσηλεία ενός ατόμου με ψυχική διαταραχή; Ο/η σύζυγος ή οι συγγενείς σε ευθεία γραμμή απεριόριστα (γονείς, τέκνα, παππούδες, γιαγιάδες) ή οι συγγενείς σε πλάγια γραμμή μέχρι και το δεύτερο βαθμό (αδέρφια) ή όποιος έχει την επιμέλεια του ατόμου ή ο δικαστικός συμπαραστάτης. Σε επείγουσα περίπτωση και αν δεν υπάρχει κανένα από τα προαναφερθέντα πρόσωπα, την ακούσια νοσηλεία μπορεί να ζητήσει αυτεπάγγελτα ο εισαγγελέας, έπειτα από αίτημα οποιουδήποτε (γείτονας, αστυνομικός κ.α.).

Ποια διαδικασία ακολουθείται; Ο εισαγγελέας οφείλει σε τρεις ημέρες από την υποβολή της αίτησης για ακούσια νοσηλεία να εισάγει την αίτηση στο δικαστήριο (ειρηνοδικείο). Το δικαστήριο θα πρέπει να συνεδριάσει μέσα στις επόμενες δέκα μέρες και να εκδώσει την απόφασή του, η οποία θα πρέπει να είναι αιτιολογημένη. Σε περίπτωση που το δικαστήριο κρίνει ότι συντρέχουν οι τυπικές προϋποθέσεις, διατάσσει την ακούσια νοσηλεία στην κατάλληλη μονάδα ψυχικής υγείας. Σε περίπτωση που κρίνει ότι δεν συντρέχουν οι τυπικές προϋποθέσεις, απορρίπτει την αίτηση του εισαγγελέα για ακούσια νοσηλεία. Τέλος, σε περίπτωση που δεν πείθεται από τις ψυχιατρικές γνωματεύσεις, μπορεί να αναβάλει την έκδοση της τελικής απόφασης και να διατάξει νέα πραγματογνωμοσύνη.

Ποια είναι τα δικαιώματα του ατόμου με ψυχική αναπηρία κατά την ακούσια νοσηλεία;

1. Πρέπει να κοινοποιηθεί στο άτομο η αίτηση του εισαγγελέα και να του γνωστοποιηθεί η ημερομηνία που έχει οριστεί το δικαστήριο της ακούσιας νοσηλείας, τουλάχιστον 48 ώρες πριν από την συνεδρίαση του δικαστηρίου. Αν δεν τηρηθεί η προϋπόθεση αυτή, η αίτηση για ακούσια νοσηλεία απορρίπτεται ως απαράδεκτη.
2. Μπορεί να παρασταθεί στο δικαστήριο αυτοπροσώπως ή με συνήγορο και ψυχίατρο, ως σύμβουλο.
3. Μπορεί να χρησιμοποιήσει το δικαίωμα της έφεσης ή της ανακοπής κατά της απόφασης σε προθεσμία δύο μηνών από την δημοσίευση της απόφασης.
4. Η μονάδα ψυχικής υγείας υποχρεούται να ενημερώσει αναλυτικά το άτομο για τα δικαιώματα που του παρέχονται. Για την ενημέρωση αυτή προβλέπεται η σύνταξη σχετικού πρακτικού.
5. Δωρεάν παροχή νομικής βοήθειας σε περίπτωση χαμηλού εισοδήματος.

Ποιος είναι ο ανώτερος χρόνος της ακούσιας νοσηλείας; Ο ανώτατος χρόνος ορίζεται στους έξι μήνες, ενώ προβλέπεται η παράτασή για το ίδιο χρονικό διάστημα με νέα απόφαση του δικαστηρίου. Σε κάθε περίπτωση, όμως, όταν πάψουν να συντρέχουν οι προϋποθέσεις που επέβαλλαν την ακούσια νοσηλεία, τότε αυτή διακόπτεται.

Που υλοποιείται η ακούσια νοσηλεία; Συνηθίζεται να εφαρμόζεται σε ψυχιατρικό ίδρυμα. Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα επιλογής της κατάλληλης μονάδας ψυχικής υγείας, όπως οι ψυχιατρικοί τομείς των γενικών νοσοκομείων, τα κέντρα ψυχικής υγείας κ.τ.λ. Για αυτό, είναι απαραίτητο να προσδιορίζεται στις ψυχιατρικές γνωματεύσεις η μονάδα ψυχικής υγείας η οποία κρίνεται ως η καταλληλότερη για το συγκεκριμένο άτομο. Η εισαγωγή με ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές δεν είναι νόμιμη.

Ποιες θα πρέπει να είναι οι συνθήκες νοσηλείας; Κατά τον χρόνο της ακούσιας νοσηλείας δεν επιτρέπονται μέθοδοι που θίγουν την αξιοπρέπεια του ατόμου, ούτε περιοριστικά μέτρα, παρά μόνο όταν κάτι τέτοιο είναι τελείως απαραίτητο. Επίσης, θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα για θεραπευτικές δραστηριότητες που έχουν σχέση με άδειες, με οργανωμένες εξόδους και με ημιελεύθερη διαβίωση.