Διάχυτες Αναπτυξιακές διαταραχές - Αυτισμός

Σίγουρα όλοι έχουν ακούσει για τον αυτισμό ή έχουν διαβάσει κάποια πράγματα για αυτόν. Λίγοι, ωστόσο, ξέρουν ότι ο αυτισμός εντάσσεται στην κατηγορία των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; "Διάχυτες" σημαίνει ότι οι διαταραχές αυτές χαρακτηρίζονται από προβλήματα σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης ταυτόχρονα. "Αναπτυξιακές" σημαίνει ότι εμφανίζονται από την στιγμή της γέννησης και υπάρχουν καθ'όλη την διάρκεια της ανάπτυξης του ατόμου, ακόμη και αν δεν γίνονται ορατές από την πρώτη στιγμή. Έτσι, λοιπόν, ο αυτισμός αποτελεί μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή με σοβαρά προβλήματα, κυρίως, στον τομέα της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης με τους άλλους.

Πέρα από τον αυτισμό, στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται, ακόμη, η διαταραχή Asperger, η διαταραχή Rett, η παιδική αποδιοργανωτική διαταραχή και η διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς. Προς το παρών, θα ασχοληθώ μόνο με τον αυτισμό που αποτελεί την πιο συχνά εμφανιζόμενη διαταραχή.

Ο όρος "αυτισμός" προέρχεται από την λέξη "εαυτός" και σημαίνει, ακριβώς, την απομόνωση του ατόμου από τους άλλους. Ένα παιδί με αυτισμό έχει την τάση να ασχολείται επίμονα με στερεότυπες κινήσεις (όπως π.χ. χτυπήματα των χεριών ή συνεχή κίνηση του σώματός του μπρος - πίσω), να μην επιθυμεί να επικοινωνήσει με τους άλλους και να χρησιμοποιεί με ιδιαίτερο τρόπο τον λόγο. Στην βρεφική και νηπιακή ηλικία, η ανθρώπινη φωνή δεν προκαλεί ενδιαφέρον στο αυτιστικό βρέφος, ενώ ένα αυτιστικό νήπιο χαρακτηρίζεται από τάσης φυγής και στερεότυπες επαναλήψεις. Έρευνες, μάλιστα, έχουν δείξει ότι τα αυτιστικά παιδιά δεν έχουν την ικανότητα να ξεχωρίσουν τους γονείς τους από τους ξένους. Χαρακτηριστική, επίσης, είναι η απουσία του "κοινωνικού χαμόγελου" στα αυτιστικά βρέφη. "Κοινωνικό χαμόγελο" είναι το χαμόγελο που δείχνουν τα βρέφη μετά τους 2,5 μήνες της ζωής τους προς τα οικεία πρόσωπα σε μια ένδειξη επικοινωνίας και ευχαρίστησης. Σε ορισμένες περιπτώσεις στα αυτιστικά βρέφη υπάρχει το χαμόγελο, αλλά δεν συνοδεύεται με βλεμματική επαφή προς κάποιο πρόσωπο, που σημαίνει ότι τα βρέφη δεν χρησιμοποιούν το χαμόγελο ως τρόπο επικοινωνίας με τους γονείς. Επιπλέον, τα αυτιστικά βρέφη σπάνια μιμούνται τις κινήσεις των  ατόμων γύρω τους, ως άλλο έναν τρόπο επικοινωνίας, και ως νήπια δεν χρησιμοποιούν το συμβολικό παιχνίδι. Στην παιδική ηλικία, τα αυτιστικά παιδιά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων. Είναι αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν "ενσυναίσθηση". Η δυσκολία, όμως, αυτή των αυτιστικών προέρχεται από τη αδυναμία τους να χρησιμοποιήσουν μη λεκτικές μορφές επικοινωνίας (χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου κ.τ.λ.) προκειμένου να εκφράσουν και τα δικά τους συναισθήματα. Όπως γίνεται κατανοητό, όταν το αυτιστικό παιδί δεν μπορεί να εκφραστεί συναισθηματικά, οι γονείς δυσκολεύονται να το προσεγγίσουν και να επικοινωνήσουν μαζί. Περίπου το 50% των αυτιστικών παιδιών δεν αναπτύσσει καθόλου λόγο και όσα το καταφέρνουν, ο λόγος τους παρουσιάζει πολλές ιδιομορφίες και δεν χρησιμοποιείται αυθόρμητα, με σκοπό την επικοινωνία. Κάποιες ιδιομορφίες του λόγου των αυτιστικών είναι οι εξής:

1. άμεση ή καθυστερημένη ηχολαλία (Επανάληψη λέξεων ή φράσεων που είπαν άλλοι. Η ηχολαλία, εκ πρώτης όψεως, μπορεί να μοιάζει σα να μην έχει νόημα. Παρόλ' αυτά για τα αυτιστικά μπορεί να αποτελεί έναν τρόπο επικοινωνίας, σε πρωτόγονη όμως μορφή),
2. αντιστροφή της προσωπικής αντωνυμίας (αντί για "εγώ" λένε "εσύ" όταν αναφέρονται στον εαυτό τους) και
3. περίεργη προσωδία στην χρήση της φωνής τους (δυνατή ένταση, κακός ρυθμός)

Τα αυτιστικά παιδιά συνηθίζουν να μιλάνε για πράγματα άσχετα και χωρίς νόημα, μεταπηδούν εύκολα από το ένα θέμα στο άλλο, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το συνομιλητή τους και δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι μια κατάσταση μπορεί οι άλλοι να την δουν με διαφορετικό τρόπο (για αυτό και δυσκολεύονται στην κατανόηση των μεταφορών και των παρομοιώσεων). Όσον αφορά τη νοημοσύνη, σε ποσοστό 70-80% τα αυτιστικά παιδιά έχουν νοητική υστέρηση (δείκτης νοημοσύνης κάτω του 70). Συνήθως, μόνο τα αυτιστικά με φυσιολογική νοημοσύνη καταφέρνουν να έχουν μια αυτόνομη ενήλικη ζωή. Παρόλα αυτά, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα διάφορα ταλέντα που εκδηλώνουν οι αυτιστικοί σε τομείς όπως τα μαθηματικά, η μουσική ή η ζωγραφική. Τα παιδιά αυτά επιδεικνύουν ικανότητες, που απέχουν κατά πολύ από τις αντίστοιχες των "φυσιολογικών" παιδιών της ηλικίας τους. Κατά την ενήλικη ζωή, οι στερεοτυπίες, η έλλειψη έκφρασης και η κοινωνικά ανάρμοστη συμπεριφορά συνεχίζουν να υπάρχουν. Τα αυτιστικά άτομα μπορούν να κάνουν οικογένεια και να έχουν κάποιο επάγγελμα. Συνήθως, όμως, είναι κοινωνικά απομονωμένα, αναπτύσσουν εμμονές και ψυχαναγκαστική συμπεριφορά. Τέλος, να αναφέρω πως καθώς τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπορεί να εκδηλωθούν με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετική ένταση είναι προτιμότερο να μιλάμε για φάσμα αυτιστικών διαταραχών, παρά για μεμονωμένη αυτιστική διαταραχή. 

Σύμφωνα με το DSM - IV, για να δοθεί η διάγνωση του αυτισμού θα πρέπει τα παραπάνω συμπτώματα να έχουν κάνει την εμφάνισή τους μέχρι τα 3 έτη. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει το παιδί να αντιμετωπίζει δυσκολίες στην κοινωνική συναλλαγή (έκπτωση στη χρήση βλεμματικής επαφής, χειρονομιών, αυθόρμητης επικοινωνίας με τους άλλους), στην επικοινωνία (στερεότυπη χρήση της γλώσσας, έλλειψη αυθόρμητου παιχνιδιού) και να εμφανίζει στερεότυπες συμπεριφορές (εμμονή με μη λειτουργικές συνήθειες, επανάληψη κινήσεων).

Τα αυτιστικά παιδιά μπορεί παράλληλα να εμφανίζουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές (κυρίως όταν βρίσκονται σε καταστάσεις αμηχανίας, τραβάνε τα μαλλιά τους, χτυπάνε το κεφάλι τους ή δαγκώνουν τα χέρια τους), προβλήματα με το φαγητό ή τον ύπνο, φοβικές αντιδράσεις απέναντι σε καθημερινά αντικείμενα, υπερικινητικότητα ή τάσεις επιληψίας (συνήθως προς το τέλος της εφηβείας). Ο αυτισμός γενικά είναι μια σπάνια διαταραχή (4-5 περιπτώσεις στις 10000) και εμφανίζεται 4-3 φορές συχνότερα στα αγόρια από ότι στα κορίτσια (Αυτό ισχύει στις περιπτώσεις με φυσιολογική νοημοσύνη. Όταν υπάρχει νοητική υστέρηση η αναλογία αγοριών και κοριτσιών είναι ίδια). Σε γενικές γραμμές, πάντως, αν δεν υπάρχει πρώιμη παρέμβαση, τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά παρουσιάζουν μικρή βελτίωση των συμπτωμάτων τους με την πάροδο του χρόνου, αλλά εξακολουθούν να παρουσιάζουν γλωσσικά, κοινωνικά και γνωστικά ελλείμματα.