Μετά από το σύντομο διάλειμμα που έκανα για να σας μιλήσω για τα χαρισματικά παιδιά, επανέρχομαι στο αρχικό μου θέμα που ήταν οι διαταραχές διασπαστικής συμπεριφοράς. Εκτός, λοιπόν, από την διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας, οι ειδικοί τοποθετούν σε αυτή την κατηγορία και άλλες δύο διαταραχές: την Εναντιωτική Προκλητική διαταραχή και την διαταραχή Διαγωγής (οι οποίες μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους).
Όπως είχα αναφέρει και στο προηγούμενο κείμενό μου, η ενεργητικότητα των παιδιών αποτελεί μια φυσιολογική συμπεριφορά και εντάσσεται στα πλαίσια της υγιούς ανάπτυξής τους. Παράλληλα, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν μετατρέπονται από παθητικά και πλήρως εξαρτημένα βρέφη σε κάπως πιο αυτόνομα και ενεργητικά νήπια που αντιδρούν συχνά στις οδηγίες των μεγάλων. Από την άλλη, οι γονείς προσπαθούν καθημερινά να οριοθετήσουν αυτή την τάση των παιδιών τους για ανεξαρτητοποίηση, γεγονός που οδηγεί σε συγκρούσεις. Οι αντιδραστικές αυτές συμπεριφορές των παιδιών, το πείσμα και ανυπακοή τους δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο παρά μέρος της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Όταν, όμως, οι παραπάνω συμπεριφορές εκδηλώνονται σε μεγάλο βαθμό και συνεχίζονται και πέρα της νηπιακής ηλικίας, τότε πρόκειται, πιθανός, για εναντιωτική προκλητική διαταραχή.
Πώς είναι, λοιπόν, ένα παιδί με εναντιωτική προκλητική διαταραχή; Θα σας αναφέρω ένα υποθετικό παράδειγμα μιας περίπτωσης παιδιού με αυτή την διαταραχή για να γίνω περισσότερο κατανοητή.
Η Ελένη είναι ένα παιδί 5 χρονών που πηγαίνει στο νηπιαγωγείο. Ο πατέρας της δουλεύει στην οικογενειακή επιχείρηση και η μητέρα της αποφάσισε να σταματήσει να δουλεύει και να αφοσιωθεί στην ανατροφή της κόρης τους. Η οικογένεια έχει ακόμη ένα παιδί 2 ετών, τον Γιώργο. Οι σχέσεις της οικογένειας μέχρι πρότινος ήταν αρμονικές και οι γονείς εκδήλωναν πολύ αγάπη και τρυφερότητα προς την κόρη τους. Παρόλα αυτά, η Ελένη τον τελευταίο καιρό δημιουργεί καθημερινά εντάσεις στο σπίτι. Η μητέρα της την χαρακτηρίζει ως ένα "δύσκολο παιδί", ενώ ο πατέρας της αναφέρει χαρακτηριστικά "ότι καθημερινά εξαντλεί όλες του τις δυνάμεις και την υπομονή του προκειμένου να τα βγάλει πέρα μαζί της". Το πρωί όταν ξυπνάει βάζει στο τέρμα την τηλεόραση με αποτέλεσμα να ξυπνάει τον μικρό της αδερφό και να προκαλεί τις φωνές της μητέρας της. Κατά την διάρκεια του πρωινού γεύματος γκρινιάζει και διαμαρτύρεται συνεχώς πως δεν τις αρέσει τίποτα, ενώ αρνείται έντονα να ντυθεί και να πλυθεί. Στο σχολείο επιζητεί διαρκώς την προσοχή της δασκάλας της και όταν εκείνη δεν ανταποκρίνεται κάθεται κάτω και κλαίει δυνατά. Μαλώνει διαρκώς με τους συμμαθητές της και όταν θυμώνει σπάει τα παιχνίδια του νηπιαγωγείου και τσιρίζει. Όταν επιστρέφει στο σπίτι, οι παραπάνω συμπεριφορές συνεχίζονται σε ακόμη πιο έντονο βαθμό. Προκειμένου να συνεργαστεί με τους γονείς της, εκείνοι της υπόσχονται ανταλλάγματα και δωροδοκίες. Η Ελένη αποτελεί την πιο χαρακτηριστική, ίσως, περίπτωση παιδιού με εναντιωτική προκλητική διαταραχή.
Σύμφωνα με το DSM-IV, για να δοθεί αυτή η διάγνωση θα πρέπει τα άτομο να εκδηλώνει τουλάχιστον 4 από τις παρακάτω συμπεριφορές για τουλάχιστον 6 μήνες:
- χάνει την ψυχραιμία του/της,
- έρχεται σε "κόντρα" με τους ενήλικες,
- αρνείται να συμμορφωθεί με τους κανόνες των ενηλίκων,
- ενοχλεί τους άλλους με σκοπό να τους αγανακτήσει,
- κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του/της λάθη,
- ενοχλείται με το παραμικρό,
- θυμώνει εύκολα και είναι εκδικητικός/η.
Βέβαια, δεν συμφωνούν όλοι οι ειδικοί για την ύπαρξη αυτής της διαταραχής. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως οι συμπεριφορές αυτές δεν αποτελούν παρά μια ακραία εκδήλωση φυσιολογικής συμπεριφοράς. Άλλοι ερευνητές, όμως, θεωρούν ότι η διάγνωση αυτών των δυσκολιών διευκολύνει την έγκαιρη παρέμβαση (στη νηπιακή ηλικία), ώστε να αποφευχθούν τα σοβαρότερα προβλήματα της διαταραχής διαγωγής κατά την εφηβεία.
Η εναντιωτική προκλητική διαταραχή εμφανίζεται σε ποσοστό 6-10% του γενικού πληθυσμού, με πιο συχνή εμφάνιση στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Όσον αφορά την αιτιολογία, οι ειδικοί συμφωνούν ότι οι γενετικοί παράγοντες παίζουν ελάχιστο ρόλο και ότι την κύρια ευθύνη έχει η ποιότητα των σχέσεων παιδιού - οικείου περιβάλλοντος. Κάποιες έρευνες έδειξαν ότι οι γονείς που έχουν παιδιά με αυτή την διαταραχή τείνουν να είναι πιο τιμωρητικοί και απειλητικοί, ενώ άλλες έρευνες αναζητούν την αιτία πίσω στην βρεφική ηλικία και στον τύπο δεσμού που είχε η μητέρα με το παιδί της (για τους δεσμούς αυτούς θα σας μιλήσω στο επόμενο κείμενο). Στην περίπτωσή αυτή, τα παιδιά συνήθιζαν να έχουν ανασφαλή δεσμό με την μητέρα τους, ο οποίος χαρακτηρίζεται από άγχος και ανασφάλεια προς την μητέρα για την οποία δεν νιώθουν ότι μπορεί να τους προσφέρει προστασία προκειμένου να εξερευνήσουν το περιβάλλον γύρω τους.
Στην συνέχεια θα σας μιλήσω για την διαταραχή της διαγωγής, η οποία προκάλεσε μεγάλες διαφωνίες μεταξύ των ειδικών ως προς το αν αποτελεί ξεχωριστή διαταραχή από την εναντιωτική προκλητική διαταραχή ή όχι. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με την σειρά τους.
Στην διαταραχή διαγωγής συγκαταλέγονται σοβαρές μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς, με συχνές τάσεις επιθετικότητας. Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν πως δεν πρόκειται για μια μορφή παθολογικής συμπεριφοράς αλλά για μια αντίδραση των παιδιών στο περιβάλλον τους το οποίο τους προκαλεί επιθετικότητα και εγκληματικότητα. Παρόλα αυτά, όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι η διαταραχή αυτή οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, τόσο γενετικούς όσο και περιβαλλοντικούς.
Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της διαταραχής είναι η παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων και των κανόνων, με βάση την ηλικία του ατόμου. Σύμφωνα με το DSM-IV, πρέπει να εκδηλώνονται 3 ή περισσότερα από τα ακόλουθα κριτήρια:
- απειλεί ή τρομοκρατεί τους άλλους,
- αρχίζει σωματικούς καυγάδες,
- μπορεί να χρησιμοποιήσει όπλο (τούβλο, μαχαίρι, σπασμένο μπουκάλι κ.τ.λ.) προς άλλους,
- έχει χρησιμοποιήσει σωματική βία προς ζώα,
- κλέβει και επιτίθεται (ή όχι) στο θύμα,
- σεξουαλική βία,
- προκαλεί ζημιές σε ξένες περιουσίες,
- προκαλεί εμπρησμό,
- διάρρηξη σε κτίριο ή αυτοκίνητο,
- λέει ψέματα για να κερδίσει κάποιο αγαθό ή για να αποφύγει ευθύνες,
- μένει έξω τη νύχτα παρά την απαγόρευση από την οικογένειά του/ης,
- έχει φύγει από το σπίτι για κάποιο χρονικό διάστημα και
- κάνει αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο.
Η διαταραχή διαγωγής διαφέρει ως προς την εναντιωτική προκλητική διαταραχή ως προς το ότι στην πρώτη γίνεται παραβίαση των βασικών δικαιωμάτων των ανθρώπων, η επιθετική συμπεριφορά δεν περιορίζεται μόνο στο οικογενειακό περιβάλλον (όπως συνήθως συμβαίνει στην εναντιωτική προκλητική διαταραχή) και η ηλικία έναρξης των συμπτωμάτων είναι πολύ αργότερα από ότι στην δεύτερη περίπτωση (περίπου στην προσχολική ηλικία έχουμε εμφάνιση της εναντιωτικής προκλητικής διαταραχής, ενώ στην διαγωγή μετά την μέση παιδική ηλικία).
Η συχνότητα εμφάνισης στα δύο φύλα είναι μεγαλύτερη στα αγόρια (4 αγόρια προς 1 κορίτσι), αν και, για άλλη μια φορά, δεν συμφωνούν όλοι οι ειδικοί ως προς αυτό. Τα πιο σημαντικά από τα πιθανά αίτια της εμφάνισης αυτής της διαταραχής είναι η επιθετική συμπεριφορά των γονέων, η ενδοοικογενειακή βία, η κακοποίηση των παιδιών από τους γονείς, οι κακές συζυγικές σχέσεις, το διαζύγιο, διάφορες τραυματικές εμπειρίες (όπως ο θάνατος ενός γονέα), οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η ύπαρξη πολλών παιδιών στην οικογένεια, ο υψηλός δείκτης εγκληματικότητας της γειτονιάς, η χρήση ναρκωτικών από τους γονείς κ.τ.λ. Βέβαια, οι πιο πολλοί παράγοντες αλληλεπιδρούν και αλληλοεπικαλύπτονται, με αποτέλεσμα να δυσκολευόμαστε να αποδώσουμε την εμφάνιση της διαταραχής σε έναν μόνο παράγοντα.
Η καλύτερη μέθοδος αντιμετώπισης αυτών των συμπεριφορών είναι η πολυσυστημική, η οποία δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στο παιδί ή στους γονείς, αλλά θεωρεί ότι το παιδί ζει και λειτουργεί σε ένα κοινωνικό σύστημα που το επηρεάζει αλλά μπορεί και εκείνο με την σειρά του να το επηρεάσει. Έτσι, η θεραπευτική αντιμετώπιση απευθύνεται τόσο στο παιδί, όσο και στους γονείς, στους δασκάλους και σε άλλα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του παιδιού. Η μέθοδος αυτή φαίνεται να είναι η πιο αποτελεσματική, ακόμη και στην περίπτωση των εφήβων με την βαριά συμπτωματολογία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου