Αγχώδεις διαταραχές - Διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού

Σίγουρα, όλοι έχουμε βιώσει συναισθήματα άγχους στην ζωή μας. Πρόκειται, ίσως, για το πιο συχνό αίσθημα που νιώθουν σχεδόν καθημερινά ενήλικες και παιδιά. Το άγχος μας διευκολύνει να αντιμετωπίσουμε τις δύσκολες περιστάσεις που συναντάμε βάζοντας τον οργανισμό μας σε κατάσταση ετοιμότητας. Όταν, όμως, το άγχος είναι υπερβολικό σε ένταση και διάρκεια (σε σχέση πάντα με το ερέθισμα που το προκάλεσε), τότε μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση κάποιας αγχώδους διαταραχής. Οι αγχώδεις διαταραχές είναι από τις πιο συχνά εμφανιζόμενες διαταραχές στην παιδική και εφηβική ηλικία. Ξεκινώντας, μάλιστα, από τη νηπιακή ηλικία μπορούμε να εντοπίσουμε τη, λεγόμενη, διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού.

Γενικά, το άγχος του αποχωρισμού, θεωρείται ένα φυσιολογικό φαινόμενο της αναπτυξιακής πορείας των παιδιών ηλικίας εφτά, περίπου, μηνών έως έξι ετών. Ο φόβος αυτών των παιδιών είναι μήπως πάθει κάτι κακό το βασικό άτομο που τα φροντίζει, όταν δεν είναι μαζί τους. Χαρακτηριστικοί φόβοι είναι για παράδειγμα η πιθανότητα κάποιου τροχαίου ατυχήματος των γονιών τους που θα τους οδηγήσει στο θάνατο ή μήπως τα ίδια χαθούν και δεν μπορέσουν να ξαναβρούν τους γονείς τους. Το άγχος του αποχωρισμού συνδέεται άμεσα με το δεσμό/ προσκόλληση για τα οποία σας μίλησα σε προηγούμενο άρθρο μου. Δηλαδή, τα βρέφη που αναπτύσσουν ασφαλή δεσμό με το άτομο που τα φροντίζει, αρχικά μπορεί να κλαίνε όταν μένουν μόνα. Σταδιακά, όμως, χάρη στην αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς που έχουν αναπτύξει μέσα από αυτό τον δεσμό, το άγχος του αποχωρισμού όλο και μειώνεται.

Το άγχος του αποχωρισμού εμφανίζεται και στην παιδική ηλικία. Όμως, μπορεί να ξεπεράσει τα όρια του φυσιολογικού και να πάρει την μορφή της διαταραχής. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα ενός παιδιού που κρατάει σφιχτά από το χέρι την μητέρα του όταν βγαίνουν για ψώνια από φόβο μήπως την χάσει ή του παιδιού που κλαίει κάθε φορά που ο γονιός του φεύγει για επαγγελματικό ταξίδι. Τα παιδιά με διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού βιώνουν τόσο έντονα αυτό το άγχος που πολλές φορές βλέπουν στον ύπνο τους εφιάλτες με θέμα τις φοβίες τους. Αρκετές φορές, μάλιστα, επιμένουν να αποφεύγουν καταστάσεις, όπως το να φεύγουν μόνα από το σπίτι, ακριβώς για να μην βιώσουν αυτά τα συναισθήματα του φόβου και του άγχους. Τα μικρότερα παιδιά μπορεί να ακολουθούν την μητέρα τους ακόμη και μέσα στο σπίτι από δωμάτιο σε δωμάτιο, ενώ σε σοβαρότερες περιπτώσεις μπορεί και να αρνούνται να κοιμηθούν μόνα τους. Όσον αφορά το σχολείο, συνήθως, δεν θέλουν να πηγαίνουν ακριβώς για να μην αποχωριστούν τους γονείς τους, ενώ προφασίζονται διάφορες δικαιολογίες, όπως πόνοι, αδιαθεσίες κ.τ.λ.

Οι έφηβοι, συνήθως, εκδηλώνουν έμμεσα το άγχος τους για τον αποχωρισμό τους από το πρόσωπο που τα φροντίζει. Εκφράζονται, όμως, έντονα όταν θα πρέπει να φύγουν για να πάνε π.χ. στο σχολείο, στο στρατό κ.τ.λ.

Γενικά τα παιδιά με διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού είναι συνεχώς λυπημένα, παραπονιούνται ότι κανείς δεν τα αγαπάει, δυσκολεύονται με το φαγητό και είναι ευερέθιστα. 

Σύμφωνα με το DSM-IV, για να δοθεί η διάγνωση της διαταραχής του άγχους του αποχωρισμού θα πρέπει να υπάρχουν τα εξής:

1. συνεχή και υπερβολική ανησυχία όταν πρόκειται να συμβεί κάποιος αποχωρισμός του παιδιού από το πρόσωπο που το φροντίζει,
2. συνεχή και υπερβολική ανησυχία ότι κάτι δυσάρεστο μπορεί να συμβεί στο άτομο, που έχει αναπτύξει το παιδί δεσμό, σε περίπτωση που δεν είναι μαζί του,
3. επίμονη άρνηση να πάει οπουδήποτε μόνο του εξαιτίας αυτού του φόβου,
4. επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες με θέματα τους φόβους αποχωρισμού που βιώνει,
5. συχνά σωματικά προβλήματα, όπως πονοκέφαλοι, πονόκοιλοι κ.τ.λ., όταν πρόκειται να συμβεί κάποιος αποχωρισμός και
6. συνεχή άρνηση να μείνει μόνο του σε ένα δωμάτιο έστω και χωρίς την παρουσία άλλων σημαντικών ενηλίκων (πέρα από το πρόσωπο που έχει αναπτύξει το δεσμό).

Τα παραπάνω συμπτώματα έχουν διάρκεια τουλάχιστον 4 εβδομάδες και προκαλούν έκπτωση της κοινωνικής, σχολικής κ.τ.λ. λειτουργικότητας του παιδιού.

Η διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού εμφανίζεται περίπου με την ίδια συχνότητα σε αγόρια και κορίτσια, ενώ συνήθως συνυπάρχει και με άλλες φοβίες όπως π.χ. φόβο για το σκοτάδι, για κάποια ζώα κ.τ.λ.  Η συχνότητα εμφάνισής της κυμαίνεται στο 3-4% στα παιδιά και στο 14%, περίπου, στους έφηβους.

Όσον αφορά την αιτιολογία, διάφορα αγχογόνα περιστατικά, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή ζώου, κάποια μετακόμιση, ένα διαζύγιο κ.τ.λ., μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση της διαταραχής. Επιπλέον, η ίδια η συμπεριφορά των γονέων παίζει ρόλο. Τα μικρά παιδιά τείνουν να μιμούνται τους γονείς τους. Αν, δηλαδή, ένας γονιός είναι έντονα προσκολλημένος στο παιδί του και εκφράζει υπερβολικό φόβο για πιθανούς κινδύνους, είναι πιθανόν την συμπεριφορά αυτή να την υιοθετήσει και το παιδί, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αποχωριστεί τον γονιό του. Τέλος, έρευνες έχουν δείξει ότι γονείς που βιώνουν οποιαδήποτε αγχώδη διαταραχή έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αποχτήσουν παιδιά με διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού, λόγω κληρονομικότητας. 

Η πορεία των παιδιών με διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες ανάμεσα στους οποίους είναι η ηλικία έναρξης της διαταραχής, η διάρκεια των συμπτωμάτων, το υποστηρικτικό περιβάλλον κ.τ.λ. Τα παιδιά με διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού που παρακολουθούν, όμως, το σχολείο έχουν καλύτερη πρόγνωση από τους αντίστοιχους εφήβους που απουσιάζουν για μεγάλα διαστήματα από το σχολικό περιβάλλον. Επιπλέον, τα παιδιά με αυτή την διαταραχή έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και άλλες αγχώδεις διαταραχές στην ενήλικη ζωή. Για άλλη μια φορά πρέπει να τονιστεί πως όσο πιο έγκαιρα γίνει η διάγνωση και εφαρμοστεί κάποιο πρόγραμμα αντιμετώπισης των δυσκολιών, τόσο καλύτερη θα είναι και η πρόγνωση.

Γενικά, παρότι η διαταραχή αυτή είναι αρκετά ενοχλητική τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς, σε λίγες περιπτώσεις ζητείται βοήθεια από κάποιον ειδικό. Από την στιγμή που μπορεί εύκολα να αποφευχθεί η κατάσταση που προκαλεί άγχος στο παιδί, δεν θεωρείται απαραίτητο να ζητηθεί κάποια βοήθεια. Συνήθως, η θεραπευτική αντιμετώπιση αρχίζει όταν η αποφυγή των δυσάρεστων καταστάσεων παίρνει τέτοιες διαστάσεις, ώστε να παρεμποδίζεται η ομαλή λειτουργικότητα του παιδιού. 

Στο βίντεο που έχω επισυνάψει γίνεται μια σύντομη αναφορά στην διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού, ενώ προτείνονται από την ψυχολόγο κάποιοι εύκολοι τρόποι αντιμετώπισης των δυσκολιών από τους γονείς.