Αυτοεκπροσώπηση-αυτοσυνηγορία

Τη δεκαετία του '70 στον δυτικό κόσμο αναπτύχθηκε η έννοια της συνηγορίας (advocacy). Αρχικά, η συνηγορία αποτελούνταν από ομάδες αυτοβοήθειας και άσκησης πίεσης που είχαν σαν στόχο την κοινωνική ένταξη και την άρση του στίγματος. Οι οργανώσεις της συνηγορίας δεν αποτέλεσαν εξαρχής ένα ενιαίο μέτωπο, καθώς απαρτίζονταν από άτομα διαφορετικών ιδεολογικών προσεγγίσεων, που δεν είχαν ακριβώς τις ίδιες διεκδικητικές απόψεις. Όμως, ο κοινός παρανομαστής ήταν η αλληλοϋποστήριξη και η ενδυνάμωση των ενδιαφερομένων. Η έννοια της συνηγορίας για την ψυχική υγεία αναπτύχθηκε για να προάγει τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και να μειώσει το στίγμα και τις διακρίσεις.

Σε αυτή την περίπτωση, η συνηγορία ξεκίνησε όταν οι οικογένειες των ατόμων με ψυχικές διαταραχές άρχισαν να φέρνουν στην επιφάνεια τα αιτήματά τους. Στην συνέχεια, τα ίδια τα άτομα με ψυχικές διαταραχές βοήθησαν στην κίνηση αυτή. Σταδιακά προστέθηκαν οργανώσεις διαφόρων ειδών, πολλοί εργαζόμενοι από τον τομέα της ψυχικής υγείας και οι επιστημονικές τους οργανώσεις, καθώς και κάποιες κυβερνήσεις. Το κίνημα της συνηγορίας έχει επηρεάσει την πολιτική και τη νομοθεσία στο τομέα της ψυχικής υγείας σε μερικές χώρες και θεωρείται ότι έφερε βελτίωση των υπηρεσιών σε άλλες. Σήμερα, η συνηγορία χαρακτηρίζεται από στοιχεία αυτονομίας των άμεσα ενδιαφερομένων ατόμων, δίνοντας έμφαση στο πρόταγμα "τίποτα για εμάς, χωρίς εμάς".

Έτσι, εμφανίζεται μια μετατόπιση από το ιατροκεντρικό στο κοινωνικό μοντέλο και στην απαίτηση για ίση συμμετοχή στην πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή κάθε χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο άλλωστε ψηφίσθηκε και κυρώθηκε η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρία. Όπως εμφανίζεται στο κείμενο της Σύμβασης, το ζήτημα της αυτο-εκπροσώπησης και της αυτο-συνηγορίας είναι κεντρικό. Τα άτομα με ψυχική αναπηρία εκπροσωπούν τον εαυτό τους ενώπιον των αρχών και κάνουν έγκυρες νομικές πράξεις. Στις περιπτώσεις που αυτό δεν είναι δυνατό, οι υποστηρικτικοί θεσμοί που προβλέπονται είναι ευέλικτοι και τα όργανα που εκπροσωπούν τα άτομα με ψυχική αναπηρία επιλέγονται με τη σύμφωνη γνώμη τους.

Το κίνημα της συνηγορίας αναπτύσσεται δυναμικά στην Αυστραλία, στον Καναδά, στην Ευρώπη, στη Νέα Ζηλανδία κ.α. Στο κίνημα εντάσσονται διάφορα άτομα και οργανώσεις, που αναλαμβάνουν ποικίλες πρωτοβουλίες. Αν και πολλές ομάδες συνεργάζονται για να επιτύχουν τους συγκεκριμένους στόχους τους, δεν έχουν τον χαρακτήρα ενωμένου μετώπου.

Μεταξύ των ομάδων που εμπλέκονται στην συνηγορία είναι οργανώσεις χρηστών των υπηρεσιών, οργανώσεις "επιζώντων" και μια ποικιλία μη κυβερνητικών οργανώσεων. Σε αρκετές χώρες οι πρωτοβουλίες της συνηγορίας για την ψυχική υγεία υποστηρίζονται και, σε μερικές περιπτώσεις, υλοποιούνται από τις κυβερνήσεις. Σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες οι ομάδες συνηγορίας για την ψυχική υγεία δεν έχουν ακόμη σχηματιστεί ή είναι σε αρχικό στάδιο. Υπάρχει δυνατότητα για γρήγορη ανάπτυξη, επειδή το κόστος είναι σχετικά χαμηλό και υπάρχει κοινωνική υποστήριξη σε αυτές τις χώρες. Όμως, η ταχύτητα ανάπτυξης εξαρτάται από την τεχνική βοήθεια και την οικονομική υποστήριξη από δημόσιες και ιδιωτικές πηγές.
Τέτοιες μορφές οργανώσεων αυτο-συνηγορίας ατόμων με ψυχική αναπηρία και συνηγορίας υπερασπιστών τους έχουν αναπτυχθεί και στην Ελλάδα (ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ, ΑΛΚΥΟΝΙΔΕΣ, ΥΠΕΡΒΑΣΗ, ΚΡΙΚΟΣ, ΠΟΣΟΨΥ, ΕΣΑμεΑ, ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ κ.τ.λ.).