Πως να μιλήσουμε σε παιδιά με αναπηρία για την απώλεια λόγω COVID 19

Σήμερα στο blog μας, θα πάρουμε συνέντευξη από την κα. Καλαιτζάκη Μαρία, ψυχολόγο, για το πώς θα μιλήσουμε στα παιδιά με αναπηρία για την απώλεια λόγω COVID.

·         Κυρία Καλαιτζάκη καλημέρα. Η κοινωνία μας βιώνει μια πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση. Πώς πρέπει να μιλήσουμε για όλα όσα συμβαίνουν στα παιδιά με αναπηρία;

®     Η πανδημία φέρνει κοινωνικές αποστάσεις, πίεση στις οικογένειες και μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης. Αυτό δυσκολεύει τις οικογένειες σε συνδυασμό με τη μείωση εισοδήματος λόγω πολλών αναστολών εργασίας. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις αλλαγές αυτές καθαυτές και τις επιδράσεις τους πάνω στους γονείς.

 Γενικά, στα παιδιά μιλάμε με απλά λόγια για ό,τι συμβαίνει. Δηλαδή, εξηγούμε ότι υπάρχει ένας ιός που μεταδίδεται εύκολα από το στόμα και τη μύτη και τα χέρια και για να μην τον κολλήσουμε φοράμε μάσκες, πλένουμε τα χέρια μας και κρατάμε αποστάσεις. Ένας τρόπος να ελέγξουμε τι έχουν καταλάβει τα παιδιά είναι να τους κάνουμε εμείς μερικές ερωτήσεις ανοιχτού τύπου που να μην παίρνουν απαντήσεις με ναι ή όχι αλλά απαντήσεις με πιο πολλά λόγια. Δηλαδή, ρωτήστε αν κατάλαβαν γιατί φοράμε μάσκες ή γιατί δεν βλέπουν τον παππού και τη γιαγιά. Εννοείται ότι αν κάνουν τα παιδιά ερωτήσεις απαντάμε πάντα με αλήθειες κι ανάλογα την ηλικία του παιδιού και το νοητικό του επίπεδο εμπλουτίζουμε τις απαντήσεις με λεπτομέρειες.

Υπάρχουν ωραία παραμύθια, κατάλληλα και για παιδιά με αναπηρία, που εξηγούν πώς ήρθε ο κορονοϊός, γιατί τον λένε έτσι και πώς θα τον νικήσουμε, θα βρείτε δωρεάν πολλά παραμύθια εδώ:

https://www.openbook.gr/coronavirus-paramythia/

 

·         Πόσο εύκολη ή δύσκολη θεωρείται ότι είναι η προσαρμογή για τα παιδιά με αναπηρία στις νέες συνθήκες (κοινωνική αποστασιοποίηση, μάσκες, αντισηπτικά κ.τ.λ.);

®     Στον καιρό της πανδημίας τα σχολεία κλείνουν ανά διαστήματα αλλά στις τελευταίες καραντίνες τα ειδικά σχολεία έμειναν ανοιχτά με το σκεπτικό να μη χάσουν την καθημερινή ρουτίνα τους τα παιδιά με αναπηρίες. Αυτό βοηθάει και τους γονείς των παιδιών αυτών που μπορεί να δουλεύουν και να μην έχουν πού να αφήσουν τα παιδιά τους και επίσης το σχολείο αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα της ψυχικής υγείας των γονέων, αλλά βοηθάει και την προσαρμογή των ίδιων των παιδιών στις νέες συνθήκες. Οι μάσκες για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν είναι υποχρεωτικές. Ωστόσο, ανάλογα το νοητικό επίπεδο κάθε παιδιού, αν του εξηγήσουν ότι οι μάσκες είναι για να κρατάνε μακριά τον κακό ιό και να μην αρρωστήσουν τα ίδια και οι δικοί τους άνθρωποι, μπορεί να δεχτεί να φορέσει μάσκα. Η κοινωνική αποστασιοποίηση είναι δύσκολη για τα παιδιά με αναπηρία γιατί μπορεί να έχουν ανάγκη ενός φροντιστή και γιατί η εγγύτητα σε κάποια παιδιά με αναπηρία χρειάζεται σαν μέρος της αποκατάστασης/  θεραπείας τους. Παιδιά με αυτισμό μπορεί να εκδηλώσουν άγχος με την αλλαγή της ρουτίνας τους. Με τις κατάλληλες κοινωνικές ιστορίες ή άλλα οπτικά βοηθήματα μπορούν όμως να διδαχτούν νέες συνήθειες όπως είναι η χρήση αντισηπτικού και μάσκας κι η τήρηση αποστάσεων. Είναι σημαντικό το παιδί να βλέπει οικεία πρόσωπα στο σχολείο (φίλους και εκπαιδευτικούς) ώστε να νιώθει εμπιστοσύνη μακριά από τους γονείς του.

 

·         Δυστυχώς, πολλές οικογένειες έχουν έρθει αντιμέτωπες με τον θάνατο λόγω COVID. Θεωρείται ότι το θέμα αφορά και τα παιδιά;

®   Αν το πρόσωπο που χάθηκε λόγω COVID-19 είναι οικείο στο παιδί, τότε σίγουρα θα θέλει να μάθει τι απέγινε και γιατί σταμάτησε να το βλέπει. Είναι λάθος η οικογένεια να κρύβουν ότι πέθανε ή να λένε ψέματα όπως ότι πήγε ταξίδι, έφυγε, κοιμήθηκε. Στα παιδιά, ακόμα κι αν έχουν κάποια αναπηρία, λέμε πάντα την αλήθεια με απλά λόγια. Εξηγούμε ότι το άτομο που πέθανε σταμάτησε να λειτουργεί η καρδιά του, σταμάτησε να αναπνέει, πέθανε και δεν θα τον ξαναδούν. Μπορούν όμως να πάνε στην κηδεία του όπου θα τον αποχαιρετήσουν. Με απλά λόγια εξηγούμε στα παιδιά για το τι θα δουν στην κηδεία, το φέρετρο –ένα ξύλινο κουτί που χωράει τον πεθαμένο- και τα λουλούδια. Λόγω της πανδημίας και του περιορισμού στις συναθροίσεις, μπορεί να μην παρευρεθούν τα παιδιά στην κηδεία. Σε αυτή την περίπτωση μπορούν να αποχαιρετήσουν το άτομο που πέθανε με τον δικό τους τρόπο, πχ να κάνουν μια ζωγραφιά και να τη βάλουν σε μια κούτα με τα αγαπημένα αντικείμενα του εκλιπόντος. Ανάλογα το τι πιστεύει η κάθε οικογένεια, μπορούν να πουν στο παιδί μια ιστορία ότι αυτός που πέθανε πήγε στον παράδεισο ή έγινε αστεράκι στον ουρανό. Επίσης, μπορούν να πουν ότι θα ζει πάντα στις αναμνήσεις του παιδιού και θα τον θυμάται πάντα για τις στιγμές που πέρασαν μαζί. Αν πουν κάτι όπως ότι ο εκλιπών σε βλέπει από ψηλά, υπάρχει ο κίνδυνος να θεωρήσει το παιδί ότι τον παρακολουθεί και τον βλέπει ακόμα και στις ιδιωτικές του στιγμές πχ στο μπάνιο, κι αυτό είναι στρεσογόνο.
        Ένας χρήσιμος σύνδεσμος με παραμύθι που εξηγεί τον θάνατο κοντινού ανθρώπου από κορονοϊό είναι ο https://ibrt.gr/edu/IK όπου επιλέγοντας το 18ο επεισόδιο, «Μια δυσάρεστη είδηση», διαβάζει κανείς για το πώς τα παιδιά δέχονται τον θάνατο του αδελφού του παππού τους.

 

·         Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς παιδιών με διάφορες αναπηρίες και συναισθηματικές διαταραχές;

®     Έχει φανεί ότι οι οικογένειες παιδιών με αναπηρίες αντιμετωπίζουν περισσότερους στρεσογόνους παράγοντες σε σχέση με τις οικογένειες νευροτυπικών παιδιών ακόμα και σε φυσιολογικές συνθήκες. Οι γονείς παιδιών με αναπηρίες χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη, καθώς τα παιδιά έχουν προϋπάρχοντα προβλήματα ψυχικής υγείας που εντείνονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας λόγω της αλλαγής της ρουτίνας τους. Οι γονείς θα ωφελούνταν πολύ από μια υπηρεσία επαγγελματιών με συμβουλευτική εξ αποστάσεως, καθώς έχει βρεθεί ότι η πανδημία φέρνει αυξημένο ρίσκο εμφάνισης ψυχικών ασθενειών στους γονείς, ενδο-οικογενειακή βία και παιδική κακοποίηση, ίσως λόγω της μείωσης εισοδήματος και του περιορισμού των κινήσεων. Τα παιδιά επίσης, χρειάζονται σταθερά πρόσωπα αναφοράς πχ στην εκπαίδευσή τους και στις θεραπείες τους, συναισθηματική υποστήριξη, λιγότερη πίεση και περισσότερη κατανόηση ώστε να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και να ξεπεράσουν ενδεχόμενη απώλεια αγαπημένου τους προσώπου. Πρέπει να αναφερθεί ξανά η ανάγκη τήρησης μιας ρουτίνας, καθώς ένα σταθερό πρόγραμμα δίνει το αίσθημα ασφάλειας στα παιδιά με αναπηρίες και μειώνει το άγχος τους. Καλό είναι επίσης, τα παιδιά να έχουν μια σταθερή εξωτερική δραστηριότητα, όπου υπάρχει η δυνατότητα, κι ας είναι κάτι απλό όπως μια παρέα για παιχνίδι.

 Η πανδημία φέρνει στα ήδη επιβαρυμένα παιδιά με συναισθηματικές διαταραχές κάποια μειονεκτήματα όπως περισσότερο άγχος, έλλειψη επαφής με συνομηλίκους και μειωμένες ευκαιρίες ρύθμισης του στρες. Η συμβουλή μου είναι οι γονείς να δίνουν ευκαιρίες εκτόνωσης του άγχους με το να πηγαίνουν για σωματική δραστηριότητα με τα παιδιά τους. Η  σωματική άθληση για τα παιδιά 6-12χρονών πρέπει να είναι 60΄ τη μέρα και για τους γονείς είναι απαραίτητα 150΄ άσκησης τη βδομάδα. Οπότε πηγαίνετε τακτικά για περπάτημα ή ποδήλατο ή κάντε ασκήσεις στο σπίτι μέσω βίντεο στον υπολογιστή ή απλά χορέψτε. Τα οφέλη της σωματικής άσκησης είναι πολλαπλά και βοηθούν τόσο στην καταπολέμηση του άγχους και της κατάθλιψης όσο και στον καλύτερο ύπνο πέρα από τη διατήρηση καλού σωματικού βάρους. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα παχυσαρκίας στα παιδιά κατά τη διάρκεια της καραντίνας, γιατί κλείνουν οι εξωσχολικές δραστηριότητες και μειώνονται οι ευκαιρίες άθλησης. Η μειωμένη δραστηριότητα οδηγεί και σε μειωμένη μυϊκή δύναμη, μειωμένη μαθησιακή ικανότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Προσπαθήστε να εντάξετε στο πρόγραμμά σας μια μορφή σωματικής άσκησης ανάλογα και την ηλικία του παιδιού.

    Επίσης, είναι σημαντικό να διατηρείται μια σταθερή ρουτίνα ύπνου. Ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη ρύθμιση των συναισθημάτων, τη σωματική ανθεκτικότητα έναντι των ασθενειών και την καθημερινή ανθεκτικότητα, για τη μάθηση κι επεξεργασία νέων πληροφοριών και για τη λήψη αποφάσεων. Ο μη ποιοτικός ύπνος οδηγεί μεταξύ άλλων και σε ευερεθιστότητα, δυσκολία συγκέντρωσης, αίσθημα κόπωσης, εμφάνιση κατάθλιψης κι άγχους, κίνδυνο παχυσαρκίας, καρδιαγγειακών και μεταβολικών παθήσεων. Αν η πανδημία μας κάνει να ανησυχούμε πολύ και να έχουμε αρνητικές σκέψεις που επαναλαμβάνονται, αυτό θα αποδιοργανώσει τον ύπνο μας, πχ με μείωση διάρκειας ύπνου, υπνηλία κατά τη διάρκεια της μέρας, εφιάλτες, αίσθημα ασφυξίας στον ύπνο, άπνοια. Έτσι, προτείνονται η σωματική άσκηση τρεις ώρες πριν τον ύπνο, μικρό σνακ πριν τον ύπνο ή ελαφρύ γεύμα μια ώρα πριν, όχι ζάχαρη, καφέ, αλκοόλ και τσιγάρο λίγο πριν τον ύπνο. Επίσης, προτείνονται οι οθόνες (τηλεόρασης, κινητού, υπολογιστή) να βρίσκονται εκτός κρεβατοκάμαρας γιατί έχουν έντονο φωτισμό, λειτουργούν ως διεγερτικά κι επηρεάζουν τα επίπεδα μελατονίνης. Να αποφεύγονται οι συσκευές με οθόνη 90 λεπτά πριν τον ύπνο. Αν δεν έχουμε αποκοιμηθεί περίπου σε 20 λεπτά, μπορούμε να σηκωθούμε από το κρεβάτι για μια χαλαρωτική δραστηριότητα, πχ διάβασμα βιβλίου, ζεστό μπάνιο, ήρεμη μουσική και τεχνικές χαλάρωσης. Ακολουθούν δυο ασκήσεις:

• Άσκηση αναπνοής: Κλείσε τα μάτια σου, πάρε μία βαθιά εισπνοή από το στόμα, κράτησέ την, μετρώντας νοερά μέχρι το 4 και βγάλε τον αέρα από το στόμα σταδιακά, μετρώντας μέχρι το 7. Επανάλαβε 4 φορές.

• Προοδευτική μυϊκή χαλάρωση: Αρχικά κάθισε σε μία άνετη και χαλαρή στάση. Μετά, από τη θέση που βρίσκεσαι, ξεκίνησε από τα χέρια και σφίξε με ένταση τη γροθιά σου, κρατώντας το υπόλοιπο σώμα χαλαρωμένο, μέτρησε μέχρι το δέκα και μετά χαλάρωσε το χέρι. Επανάλαβε για κάθε ομάδα μυών του σώματός σου, πηγαίνοντας από τα πόδια ως το κεφάλι.

  

·         Πώς μπορούν οι εκπαιδευτικοί και το σχολείο συνολικά να στηρίξουν;

®     Οι εκπαιδευτικοί είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ σχολείου και οικογένειας και πρέπει να έχουν υποστηρικτικό ρόλο απέναντι στους γονείς αλλά κι απέναντι στα ίδια τα παιδιά. Το εκπαιδευτικό προσωπικό καλείται να έχει λογικές προσδοκίες από τα παιδιά με αναπηρίες, καθώς οι αλλαγές στη ρουτίνα τους σίγουρα θα επηρεάσει τις μαθησιακές τους ικανότητες. Με τη δημιουργικότητά τους και την ευελιξία τους οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διασφαλίσουν την θεραπεία/ μάθηση των παιδιών εν μέσω πανδημίας. Οι γονείς θέλουν να νιώσουν ότι το σχολείο είναι ένας ασφαλής χώρος για τα παιδιά τους όπου τηρούνται τα μέτρα προστασίας και διατηρείται η ρουτίνα δραστηριοτήτων του παιδιού με οικεία πρόσωπα. Έτσι, το σχολείο μπορεί να στηρίξει τα παιδιά με αναπηρίες και τις οικογένειές τους με κάποια συνάντηση με τους γονείς όπου θα γίνει συζήτηση των μέτρων που ακολουθούνται και θα παρουσιαστεί το πρόγραμμα δραστηριοτήτων των παιδιών. Είναι χρήσιμο επίσης να ξέρουν οι γονείς ότι όλα τα ειδικά σχολεία είναι επανδρωμένα με ψυχολόγο και κοινωνικό λειτουργό που μπορούν να συμβουλέψουν κατάλληλα τους γονείς. Επιπλέον, έκτακτα έχουν γίνεις προσλήψεις ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης με στόχο τη διαφύλαξη της ψυχικής υγείας, τη προστασία μαθητών, εκπαιδευτικών και των οικογενειών τους, αλλά και την ενδυνάμωση της σχολικής κοινότητας δια της απόκτησης δεξιοτήτων που απαιτούνται για την αποτελεσματική της πανδημία του Covid-19.

 

·         Υπάρχει κάτι άλλο που θα θέλατε να προσθέσετε;

®     Ζούμε στον καιρό της πανδημίας και αυτό δημιουργεί ερωτήματα ως προς τις συνέπειες της κοινωνικής αποστασιοποίησης στα παιδιά, τους εφήβους και τις οικογένειές τους και ιδίως στα παιδιά με κάποια μορφή αναπηρίας. Με τον κατάλληλο χειρισμό μπορούμε να ελπίζουμε ότι οι δυσάρεστες συνέπειες θα περιοριστούν. Υπενθυμίζεται ότι βοηθάει η διατήρηση μιας ρουτίνας, η σωματική δραστηριότητα και ο σωστός ύπνος σε συνδυασμό με την υγιεινή διατροφή. Η συμβουλευτική από ειδικούς όταν κρίνεται απαραίτητη, μπορεί επίσης να βοηθήσει. Ειδικότερα, στη διαχείριση της απώλειας δίνουμε στο παιδί με αναπηρία τον χρόνο να επεξεργαστεί τα νέα δεδομένα και εξηγούμε πάντα με αλήθειες κι απλά λόγια τι έχει συμβεί. Σημαντικό είναι να μη φορτωθεί το παιδί ενοχές πχ «πέθανε γιατί τον κόλλησα εγώ κορονοϊό», οπότε του εξηγούμε ότι δεν φταίει το ίδιο το παιδί αλλά η φύση της ασθένειας αυτής που είναι πολύ μεταδοτική.

Κυρία Καλαιτζάκη σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας και για τις πολύτιμες πληροφορίες σας. Ελπίζω στο μέλλον να μας ξαναβοηθήσετε.