Ειδικό σχολείο: πραγματικά απαραίτητο ή ολέθριο λάθος;

Το σχολείο είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας

Πρωτίστως, στόχος της ειδική αγωγής είναι η σχολική ενσωμάτωση. Τι σημαίνει όμως ενσωμάτωση; Η ενσωμάτωση θεωρεί ότι τα παιδιά με αναπηρία είναι μέλη μιας ομάδας σχολικής, κοινωνικής, μικρής και μεγάλης. Σχολική ενσωμάτωση σημαίνει αλληλοαποδοχή από ένα σύνολο ή μια ομάδα ατόμων. Όλοι οι μαθητές με αναπηρία πρέπει να εκπαιδεύονται με τους συμμαθητές τους στην ίδια σχολική αίθουσα. Σύμφωνα με την έννοια της σχολικής ενσωμάτωσης, οι μαθητές προσέρχονται στις "κανονικές" τάξεις μαζί με όλες τις απαιτούμενες εξειδικευμένες ανάγκες, οι οποίες είναι απαραίτητες γι’ αυτούς.

Κάθε παιδί πρέπει να εκπαιδεύεται μέσα στις συνηθισμένες τάξεις του σχολείου της γειτονιάς του, με την προϋπόθεση ότι το σχολείο αυτό θα αναπροσαρμόζει το πρόγραμμά του, έτσι ώστε να ικανοποιούνται οι ιδιαίτερες ανάγκες όλων των μαθητών. Υπάρχουν τρία είδη ενσωμάτωσης: η χωροταξική (τα παιδιά βρίσκονται στο ίδιο χώρο), η κοινωνική (πραγματοποιούνται δραστηριότητες που αυξάνουν την επικοινωνία μεταξύ των παιδιών) και η διδακτική (το παιδί εκπαιδεύεται μέσα στην συνηθισμένη τάξη, συμμετέχοντας στην ίδια εκπαιδευτική διαδικασία με τους υπόλοιπους μαθητές της τάξης). Σχολική ενσωμάτωση δίχως εκπαιδευτικούς που πιστεύουν σε αυτό το θεσμό, δίχως ειδικά όργανα και μέσα, δίχως υποστηρικτικό και βοηθητικό προσωπικό, δίχως ειδικές υπηρεσίες και δίχως επαρκή οικονομική βοήθεια από το κράτος, δεν είναι σχολική ενσωμάτωση. 

Είναι γνωστό ότι στην χώρα μας το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών με προβλήματα μάθησης ή/και συμπεριφοράς βρίσκεται κατά τύχη και κατά ανάγκη ενταγμένο μέσα στις κοινές τάξεις των γενικών σχολείων, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι μιλάμε για ενσωμάτωση. Ο νόμος για την εκπαίδευση ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες υποστηρίζει τη σχολική ενσωμάτωση. Προτείνει, λοιπόν, μια σειρά εναλλακτικών λύσεων που περιλαμβάνουν διάφορες μορφές εκπαιδευτικής τοποθέτησης και παρέμβασης. Πιο συγκεκριμένα προτείνονται οι παρακάτω οργανωτικές δομές:

• Κανονική τάξη χωρίς υποστήριξη. Ο δάσκαλος πρέπει να ευαισθητοποιηθεί από μόνος του, έτσι ώστε να επιμορφωθεί και να μπορέσει να αντεπεξέλθει στις αυξημένες του υποχρεώσεις.
• Κανονική τάξη, με στήριξη δασκάλου και μαθητή μέσα στην τάξη. Ο εκπαιδευτικός της τάξης συνεργάζεται με τον εκπαιδευτικό ειδικής αγωγής για να μπορέσει να προσαρμόσει το πρόγραμμά του στις ανάγκες του παιδιού με ειδικές ανάγκες.
• Κανονική τάξη με εξωτερική υποστήριξη. Ειδικός επισκέπτεται μία φορά την εβδομάδα την τάξη και δίνει οδηγίες στο παιδί και στον δάσκαλο.
• Κανονική τάξη-ειδική τάξη μερικές απασχόλησης. Το παιδί μπαίνει στην ειδική τάξη μόνο για τις ώρες και τα μαθήματα που χρειάζεται. 
• Ειδική τάξη-κανονική τάξη μερικής απασχόλησης. Τα παιδιά πηγαίνουν για κάποιες ώρες στην κανονική τάξη.
• Ολοήμερη ειδική τάξη. Τα παιδιά παρακολουθούν πάντα την ειδική τάξη, αλλά συμμετέχουν στις κοινές δραστηριότητες του σχολείου.
• Μισός χρόνος σε ειδικό σχολείο-μισός σε κανονικό.
• Μόνο ειδικό σχολείο. Εδώ συγκαταλέγονται τα ειδική ημερήσια σχολείο και ειδικά σχολεία σε οικοτροφεία.
• Μη εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η αγωγή παρέχεται στο σπίτι από ειδικό παιδαγωγό ή σε χώρους νοσηλείας.

Γιατί να επιθυμεί κάποιος την ενσωμάτωση; Απαντώντας ανάποδα στο ερώτημα, η ένταξη ενός παιδιού σε ειδικό σχολείο είναι κάτι το ανεπιθύμητο γιατί

• απομονώνει το παιδί από τα υπόλοιπα "φυσιολογικά" παιδιά,
• οδηγεί στο στιγματισμό,
• δεν υπάρχει αξιόλογος αριθμός ερευνών που να αποδεικνύει τα θετικά αποτελέσματα της εκπαίδευσης των μαθητών σύμφωνα με τον δείκτη νοημοσύνης τους,
• έρευνες των τελευταίων ετών έχουν αποδείξει ότι το ειδικό σχολείο δεν συνεισφέρει θετικά στην κοινωνική ένταξη των παιδιών και
• τα προγράμματα ενσωμάτωσης παρέχουν την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να μάθουν και να εφαρμόσουν νέες τεχνικές και μεθόδους στην αντιμετώπιση των μαθησιακών προβλημάτων και των προβλημάτων συμπεριφοράς.

Η κατάργηση των ειδικών σχολείων θα υποχρέωνε την πολιτεία να προχωρούσε σε αλλαγές του συστήματος της γενικής εκπαίδευσης προκειμένου να μπορούν τα παιδιά με αναπηρία να φοιτούν στις συνηθισμένες τάξεις. Τέτοιου είδους, όμως, αλλαγές περιλαμβάνουν την εφαρμογή καινοτόμων εκπαιδευτικών και υποστηρικτικών προγραμμάτων, όπως για παράδειγμα επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, βοηθοί δασκάλου κ.τ.λ. Έχει βρεθεί ότι τα παιδιά με αναπηρίες μαθαίνουν καλύτερα, όταν φοιτούν με τους συμμαθητές τους των κανονικών τάξεων. 

Έχει η ενσωμάτωση αρνητικές επιπτώσεις στην σχολική πρόοδο των παιδιών τυπικής ανάπτυξης; Οι περισσότερες μελέτες "απαντούν" πως όχι. Τα προγράμματα ενσωμάτωσης εάν οργανωθούν κι εφαρμοστούν σωστά, μπορούν να αποβούν προς όφελος και των αναπήρων και των παιδιών τυπικής εκπαίδευσης. Ενθαρρύνει η σχολική ενσωμάτωση την υιοθέτηση μη επιθυμητής συμπεριφοράς από τους μαθητές τυπικής εκπαίδευσης; Έρευνες απέδειξαν ότι η μίμηση μη επιθυμητής συμπεριφοράς από μαθητές τυπικής εκπαίδευσης συνέβαινε σε σπάνιες περιπτώσεις και για μικρά χρονικά διαστήματα. Ποια θα μπορούσαν να είναι τα οφέλη της ενσωμάτωσης για όλους τους μαθητές; Αλλαγή της αρνητικής στάσης των παιδιών απέναντι στην διαφορετικότητα, απαλλαγή από το αίσθημα του φόβου για το άγνωστο και διαφορετικό, βελτίωση της αυτοαντίληψης και πολλά άλλα.

Βεβαίως υπάρχουν κι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η ενσωμάτωση δεν είναι κατάλληλη για όλα τα παιδιά με αναπηρία. Πως τα ειδικά σχολεία είναι αναγκαία και αναπόφευκτα για τα παιδιά εκείνα που παρουσιάζουν πολύ σοβαρά προβλήματα (σωματικά, αισθητηριακά, ψυχικά) και που απαιτούν εκτός από τα ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλη πολλαπλή υποστήριξη ειδικών υπηρεσιών. Παρόλο που το κοινό σχολείο αποτελεί τον απώτερο στόχο της ειδικής αγωγής, δεν είναι εύκολο, κατ' αυτούς, να υλοποιηθεί αν πρώτα δεν πληρούνται οι παρακάτω προϋποθέσεις:

1. Ύπαρξη εκπαιδευτικών ειδικής αγωγής.
2. Ύπαρξη ειδικού υποστηρικτικού προσωπικού (λογοθεραπευτές, ψυχολόγοι κ.τ.λ.).
3. Προσπελασιμότητα και καταλληλότητα των σχολικών κτιρίων.
4. Ύπαρξη κατάλληλου εξοπλισμού.

Ως προς αυτή την άποψη, διαφωνώ κάθετα. Ένα κράτος που ουσιαστικά ενδιαφέρεται για την κοινωνική ενσωμάτωση και την ισότητα των πολιτών του μπορεί να φροντίσει ώστε να επανδρώσει τα "κανονικά" σχολεία με όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν (υλικοτεχνικές υποδομές, κατάλληλη διοίκηση, ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό κ.τ.λ.) ώστε να μπορούν να φοιτήσουν και οι πιο σοβαρές περιπτώσεις παιδιών.

Ζώντας στον 21ο αιώνα είναι απαράδεκτο να γίνονται ακόμη διακρίσεις μεταξύ παιδιών με αναπηρία και "φυσιολογικών", σχολείων γενικής εκπαίδευσης και ειδικής. Όλα τα παιδιά έχουν την ανάγκη για μόρφωση και αγωγή, απλώς αλλάζει ο τρόπος που θα έπρεπε να τους δίνεται.