Συνεργατική μάθηση

Σε προηγούμενο κείμενο μίλησα για την αναγκαιότητα ή μη του ειδικού σχολείου. Ανάμεσα στα πολλά πλεονεκτήματα της κοινής φοίτησης παιδιών τυπικής ανάπτυξης και παιδιών με αναπηρία είναι η συνεργατική μάθηση. Τι σημαίνει, όμως, αυτό; Σημαίνει πως τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από την συνεργασία.

Την δεκαετία του 1930 ένας σπουδαίος Ρώσος ψυχολόγος, ο Vygotsky (1896-1934) υπήρξε εισηγητής της κοινωνικο-πολιτισμικής προσέγγισης στη μάθηση. Με λίγα λόγια, υποστήριξε ότι το παιδί αναπτύσσεται μέσα από το κοινωνικό του περιβάλλον, η κοινωνική αλληλεπίδραση καθορίζει την ανάπτυξη της γνώσης και η ανάπτυξη δεν μπορεί να διαχωριστεί από το κοινωνικό της πλαίσιο. Δυστυχώς, όμως, πέθανε νέος και έτσι άφησε πίσω του ένα ανολοκλήρωτο έργο. Παρότι η θεωρία του υπήρξε πολύ σημαντική, μόλις την δεκαετία του '60 ανακαλύφτηκε από τον δυτικό κόσμο. Χαρακτηριστικό είναι πως μέχρι τότε οι περισσότερες έρευνες των δυτικών στην σύγχρονη ψυχολογία έδιναν έμφαση μόνο στις ατομοκεντρικές θεωρίες, αγνοώντας το κοινωνικό πλαίσιο. 

Πολύ σημαντική στην θεωρία του Vygotsky είναι η έννοια της "Ζώνης της Επικείμενης Ανάπτυξης" (ΖΕΑ). Εν συντομία, η ζώνη αυτή αναφέρεται στην απόσταση μεταξύ του πραγματικού σταδίου εξέλιξης του παιδιού, όπως αυτό καθορίζεται από την ανεξάρτητη επίλυση προβλημάτων, και του υψηλότερου επιπέδου δυνατής εξέλιξης, όπως καθορίζεται από την επίλυση προβλημάτων με την καθοδήγηση από κάποιον ενήλικο ή σε συνεργασία με πιο ικανούς συνομηλίκους. Στην πράξη, η ζώνη αυτή σημαίνει ότι ένα παιδί ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται (πραγματικό στάδιο εξέλιξης) είναι ικανό να επιτύχει κάποια πράγματα από μόνο του (ανεξάρτητη επίλυση προβλημάτων). Δουλεύοντας, όμως, συνεργατικά με κάποιον ενήλικο ή ικανότερο συνομήλικο μπορεί να επιτύχει εν δυνάμει ένα ανώτερο επίπεδο (υψηλότερο επίπεδο δυνατής εξέλιξης).

Μεταφέροντας την θεωρία στην πραγματικότητα, ένας μαθητής με τυπική νοητική ανάπτυξη και ένας μαθητής με νοητική υστέρηση μπορούν να έχουν μία χ επίδοση (φυσικά ο πρώτος μαθητής θα είναι πολύ καλύτερος από τον δεύτερο). Συνεργαζόμενοι, όμως, επιτυγχάνουν και οι δύο μία πολύ καλύτερη επίδοση. Ρόλος του δασκάλου σε μία τέτοια τάξη είναι να ξέρει να συνθέτει τις ομάδες και να μπορεί να τις καθοδηγεί. Οι ομάδες αυτές θα πρέπει να είναι μικτές ως προς τις επιδόσεις, τις ικανότητες και το επίπεδο των γνώσεων. 

Το κέρδος του μαθητή με νοητική υστέρηση είναι αυτονόητο. Θα μάθει πολύ περισσότερα από όσα θα μπορούσε να μάθει αν καθόταν μόνος του να εργαστεί. Τι έχει, όμως, να κερδίσει ένας μαθητής με τυπική νοητική ανάπτυξη; Το κέρδος του μαθητή αυτού είναι σε μεταγνωστικό επίπεδο (Μετάγνωση, με απλά λόγια, είναι ο εσωτερικός έλεγχος που κάνουν οι άνθρωποι για τις γνώσεις τους, τις εμπειρίες, τις ιδέες, τις πεποιθήσεις κ.τ.λ. Εν συντομία, αρχικά έχουμε το επίπεδο των πραγμάτων, το οποίο οδηγεί στην γνώση για τα πράγματα, που οδηγεί στην μετάγνωση (έλεγχο) της γνώσης). Ο μαθητής χρειάζεται να εξηγήσει τον τρόπο που σκέφτηκε και έλυσε το πρόβλημα, να αξιολογήσει τις γνώσεις του, ενώ ταυτόχρονα βελτιώνεται η αυτοπεποίθηση και η εικόνα που έχει για τον εαυτό του. Λειτουργώντας και οι δύο μαθητές μέσα σε αυτή την ομάδα θα νιώσουν ευχάριστα συναισθήματα, θα αποκτήσουν γνώσεις και η μάθηση θα πάψει να είναι μια ανιαρή, υποχρεωτική διαδικασία.

Μήπως να ξανασκεφτούμε το θέμα της ύπαρξης των ειδικών σχολείων; Ωφελούν τελικά τόσο πολύ;