Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι

Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι
ΟΛΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ, ΟΛΟΙ ΙΣΟΙ

Παρασκευή 2 Ιουλίου 2021

Ακούσια νοσηλεία: κριτική προσέγγιση


    Η ακούσια νοσηλεία έχει άλλη σημασία για το νομικό σύστημα, άλλη για το ψυχιατρικό σύστημα και άλλη για το δημοσιογραφικό σύστημα. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση αποτελεί μια διπλή παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων: στέρηση ελευθερίας και υποβολή σε ιατρικές πράξεις χωρίς συναίνεση.
    Σύμφωνα με το νόμο, η στέρηση της ελευθερίας επιβάλλεται μόνο για την τέλεση κάποιου εγκλήματος και μάλιστα αφού έχει εκδοθεί η καταδικαστική απόφαση. 
    Στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, λοιπόν, η ακούσια νοσηλεία αντιμετωπίζεται ως μία μορφή στέρησης της ελευθερίας, ακριβώς όπως και η φυλάκιση. Στο άρθρο 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναφέρεται:"Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν και την ασφάλειαν. Ουδείς επιτρέπεται να στερηθή της ελευθερίας του ειμή εις τας ακολούθους περιπτώσεις και συμφώνως προς την νόμιμον διαδικασίαν ... ε. εάν πρόκειται περί νομίμου κρατήσεως ατόμων δυναμένων να μεταδώσωσι μεταδοτικήν ασθένειαν, φρενοβλαβούς, αλκοολικού, τοξικομανούς ή αλήτου. ... 2. Παν συλληφθέν πρόσωπον δέον να πληροφορήται κατά το δυνατόν συντομώτερον και εις γλώσσαν την οποίαν εννοεί, τους λόγους της συλλήψεώς του ως και πάσαν διατυπουμένην εναντίον του κατηγορίαν.3. Παν πρόσωπον συλληφθέν ή κρατηθέν, υπό τας προβλεπομένας εν παραγράφω 1γ του παρόντος άρθρου συνθήκας οφείλει να παραπεμφθή συντόμως ενώπιον δικαστού ή ετέρου δικαστικού λειτουργού νομίμως εντεταλμένου όπως εκτελή δικαστικά καθήκοντα, έχει δε το δικαίωμα να δικασθή εντός λογικής προθεσμίας ή απολυθή κατά την διαδικασίαν. Η απόλυσις δύναται να εξαρτηθή από εγγύησιν εξασφαλίζουσαν την παράστασιν του ενδιαφερομένου εις την δικάσιμον.4. Παν πρόσωπον στερούμενον της ελευθερίας του συνεπεία συλλήψεως ή κρατήσεως έχει δικαίωμα προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου, ίνα τούτο αποφασίση εντός βραχείας προσθεσμίας επί του νομίμου της κρατήσεώς του και διατάξη την απόλυσίν του εν περιπτώσει παρανόμου κρατήσεως.5. Παν πρόσωπον θύμα συλλήψεως ή κρατήσεως υπό συνθήκας αντιθέτους προς τας ανωτέρω διατάξεις, έχει δικαίωμα επανορθώσεως."
    Σύμφωνα με το νόμο 2071/1992, προϋπόθεση εφαρμογής της ακούσιας νοσηλείας είναι η ύπαρξη διαγνωσμένης ψυχιατρικής διαταραχής σε συνδυασμό με την ύπαρξη επικινδυνότητας για τον ίδιο ή για τους άλλους. Ωστόσο, με την Σύμβαση του Οβιέδο (Ν. 2619/98, αρ.7) καταργήθηκε η δεύτερη προϋπόθεση της ακούσιας νοσηλείας (επικινδυνότητα) και πλέον παραμένει μόνο η πρώτη περίπτωση του Ν.2071/92, δηλαδή ύπαρξη ψυχικής διαταραχής. Στην ίδια κατεύθυνση πορεύεται και ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας (Κ.Ι.Δ., Ν. 3418/2005, άρ. 28 παρ.8). Τόσο η Σύμβαση του Οβιέδο, όσο και ο Κ.Ι.Δ. υπερισχύουν του νόμου 2071/92.
    Όσον αφορά την ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη, πρέπει να είναι πρόσφατη και να επεξηγούνται επαρκώς και με σαφήνεια οι προϋποθέσεις εφαρμογής της ακούσιας νοσηλείας. Δηλαδή α) ύπαρξη ψυχικής διαταραχής, β) η διαταραχή είναι τέτοια που να δικαιολογεί τον υποχρεωτικό περιορισμό και γ) η νομιμότητα της συνέχισης της ακούσιας νοσηλείας εξαρτάται από την επιμονή της διαταραχής. Δεδομένου, όπως προαναφέρθηκε, ότι η στέρηση της ελευθερίας είναι ένα σοβαρό μέτρο, αυτό συνεπάγεται πως μόνο όταν άλλα, λιγότερο περιοριστικά μέτρα, έχουν αποδειχθεί ανεπαρκή, θα πρέπει να εφαρμόζεται.
    Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, προκύπτει το συμπέρασμα πως την τελική απόφαση ακούσιας νοσηλείας την λαμβάνει το δικαστήριο, η απόφαση του οποίου ωστόσο μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με την απόφαση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Να αναφερθεί βέβαια σε αυτό το σημείο πως πολλές φορές το δικαστήριο δεν ακολουθεί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις ή/και υιοθετεί έναν ρόλο τυπικής επικύρωσης μιας ιατρικής γνωμάτευσης, θεωρώντας πως δεν φέρει καμιά περαιτέρω ευθύνη. Η πραγματικότητα εντούτοις δείχνει ότι μεταξύ δικαστικής και ψυχιατρικής εξουσίας έχει αναπτυχθεί μια συνεργασία αυτοματισμού, όπου το "πρόβλημα" διαχειρίζεται γραφειοκρατικά.
    Στην Ελλάδα τα ποσοστά ακούσιων εγκλεισμών είναι υψηλά σε σχέση με τον μέσο όρο στην Ευρώπη, αποδεικνύοντας πως πρόκειται για ένα διαχρονικό πρόβλημα δυσλειτουργίας του συστήματος υγείας.
    Έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη καταδεικνύει την δυσάρεστη ελληνική πραγματικότητα: η πλειοψηφία των υποθέσεων δικάζονται χωρίς την παρουσία του ασθενή, στις μισές περιπτώσεις δεν έχει γίνει ορθή κλήτευση του ασθενή, εντελώς δε σπάνια ασκείται ένδικο μέσο κατά της απόφασης. Τα παραπάνω θα πρέπει να συνδυαστούν βέβαια και με την καθημερινότητα που βιώνεται στις εισαγγελίες και στα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, ιδίως των μεγάλων αστικών κέντρων.
    Με την υπουργική απόφαση Αριθμ. Γ3α,β/Γ.Π.οικ.65047 ΦΕΚ 4704/Β/23-10-2020 «Όροι και προϋποθέσεις ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές» νομιμοποιείται η ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές κλινικές. Ο νόμος του 1992 προέβλεπε αυτή τη δυνατότητα, αλλά όλα τα προηγούμενα έτη κατά βάση γινόταν παράτυπα. Λόγω ελλείψεων στις δημόσιες δομές, οικογένειες ήταν αναγκασμένες να προσφεύγουν σε ιδιώτες για την νοσηλεία του ασθενή. Αν αναλογιστεί κανείς και τα δυσανάλογα υψηλά ποσοστά των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου, μπορεί εύκολα να κατανοήσει και το μεγάλο ενδιαφέρον των ιδιωτικών κλινικών
    Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Ν.2716/17-5-1999 (ΦΕΚ 96/Τεύχος Α’) συστήθηκε η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές. Αρμοδιότητές της είναι η εποπτεία και ο έλεγχος της προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, όπως το δικαίωμα για αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας, το δικαίωμα για εξειδικευμένη ατομική θεραπεία, το δικαίωμα να αμφισβητεί ο ασθενής στο δικαστήριο την ακούσια νοσηλεία, να συνομιλεί κατ’ ιδίαν με δικηγόρο, να έχει πρόσβαση στα δεδομένα των αρχείων που τον αφορούν, το δικαίωμα να προστατεύει την περιουσία του, το δικαίωμα της κοινωνικής του επανένταξης. Ωστόσο, σύμφωνα με τα πορίσματα της συγκεκριμένης Επιτροπής, οι συνθήκες σε συγκεκριμένες ιδιωτικές κλινικές είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικές. Και εύλογα ανακύπτουν ποικίλα ερωτήματα όπως μπορεί ένας ιδιώτης να εξαναγκάσει σε κάποια θεραπεία ή σε περιοριστικά μέτρα; Πως διασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια ιδιωτική δομή; Θα φροντίσει η ιδιωτική κλινική την γρήγορη βελτίωση του ασθενή και την επιστροφή του στην κοινότητα ή στον βωμό του κέρδους θα παρατείνει τον εγκλεισμό του;

Σχέση ιατρικής - δικαιοσύνης
    Η σχέση ανάμεσα στα δύο συστήματα ήταν από πάντα ιδιαίτερη. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα υπήρχε μια έντονη διαμάχη στην Αγγλία ανάμεσα στους νομικούς και τους alienists για το ποιος αποφασίζει στην αντιμετώπιση της "τρέλας". Η σχέση αυτή συνεχώς άλλαζε ανάλογα με τις τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις. 
    Στην εποχή μας πάντως το νομικό σύστημα επεμβαίνει σε πολλούς τομείς της ψυχιατρικής, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Από την δεκαετία του 1980 διατυπώθηκαν ενστάσεις για το νομοθετικό πλαίσιο στον ακούσιο εγκλεισμό. Το νομοθετικό διάταγμα 104/1973 και η Γ2β/3036 της 20-11/31-12/73 Απόφαση του Υπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών θεωρήθηκαν ότι κινούνται εκτός των ορίων του Συντάγματος και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, οδηγώντας στην θέσπιση του έκτου κεφαλαίου του νόμου 2071/1992 "Εκσυγχρονισμός και οργάνωση Συστήματος Υγείας". Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων, έχει φανεί ότι δεν γίνεται στην πράξη εφαρμογή των διατάξεων του νόμου 2071/1992, οδηγώντας κατ' επανάληψη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε καταδικαστικές αποφάσεις για την χώρα μας (Υπόθεση Καραμανώφ κατά Ελλάδας- Προσφυγή αριθ. 46372/09, Απόφαση της 26 Ιουλίου 2011, Υπόθεση Βενιός κατά Ελλάδας - Προσφυγή αριθ. 33055/08, Απόφαση, Στρασβούργο, 5 Ιουλίου 2011).

Μετά την ακούσια νοσηλεία. Περιοριστικά μέτρα
    Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που αναλαμβάνουν ασθενείς με ακούσια νοσηλεία πολλές φορές έρχονται αντιμέτωποι με ακραίες συμπεριφορές και συχνά πρέπει να εξισορροπήσουν ανάμεσα στην  αυτονομία του ασθενούς από την μία και στην αποτροπή της βλάβης από την άλλη.
    Το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο κυρώθηκε με το ν.2462/1997, στο άρθρο 7 αναφέρει: "Κανείς δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ούτε σε ποινές ή μεταχειρίσεις  σκληρές, απάνθρωπες ή εξευτελιστικές". Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε., η οποία κυρώθηκε με το ν. 4074/2012, στο άρθρο 15 αναφέρει: "Απαλλαγή από βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία". Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων εξετάζει τη χρήση περιορισμών και άλλων μορφών εξαναγκασμού και τονίζει την ανάγκη ανάπτυξης ειδικών στρατηγικών για τη χρήση των διάφορων μορφών περιοριστικών μέτρων.
    Επομένως, τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα ορίζουν πως οι φυσικοί περιορισμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο κατ’ εξαίρεση, ως έσχατη λύση, και μάλιστα όταν η εφαρμογή τους είναι το μόνο διαθέσιμο μέσο που μπορεί να αποτρέψει την βλάβη στον ασθενή ή σε άλλους. 
    Η άσκηση της ψυχιατρικής, ωστόσο, έχει συνδεθεί με ένα ιστορικό παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Άξιες αναφοράς είναι οι αφηγήσεις ασθενών, οι οποίοι βίωσαν αναγκαστική νοσηλεία και μέτρα περιορισμού, καταδεικνύοντας έντονα την ψυχική οδύνη που τους προκλήθηκε.
    Τα στοιχεία της "Μελέτης ακούσιων νοσηλειών στην Αθήνα" δείχνουν χρήση καθήλωσης σε ποσοστό 25% των ακουσίως ασθενών, συχνά χωρίς αιτιολόγηση, καθώς και πλημμελή τήρηση του βιβλίου καθηλώσεων. Τα αποτελέσματα αυτά τονίζουν τις δυσλειτουργίες του συστήματος παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα την πλημμελή εφαρμογή του νόμου περί αναγκαστικών νοσηλειών, την άτυπη συνεργασία αυτοματισμού μεταξύ ψυχιατρικού και δικαστικού συστήματος, την έλλειψη συνέχειας της φροντίδας, την έλλειψη συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών και την ανεπαρκή εκπαίδευση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας.

Εν κατακλείδι...
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν ο ακούσιος εγκλεισμός κινείται μεταξύ 50-60% των εισαγωγών; Εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης όπου το αντίστοιχο ποσοστό δεν ξεπερνά το 7-8% και η πρωτοβάθμια περίθαλψη λειτουργεί υγιώς.
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν η εξοικείωση και η επιμόρφωση των επαγγελματιών του δικαστικού συστήματος για το συγκεκριμένο ζήτημα είναι μηδαμινή;
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν έχουν θεσπιστεί ουσιαστικά μέτρα άσκησης των δικαιωμάτων των ασθενών όπως δωρεάν υποχρεωτική παράσταση δικηγόρου;
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν έχουν προνοηθεί τρόπο ψυχιατρικής φροντίδας και θεραπείας, αντί για μέτρα φύλαξης στα οποία μέχρι σήμερα κινείται το σύστημα;
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχει συντονισμός των Υπουργείων Υγείας και Δικαιοσύνης και όλων των εμπλεκόμενων οργάνων (νοσοκομείων, εισαγγελικών κτλ);
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχει εκπαίδευση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και των δικαστικών για τις νομοθετικές προβλέψεις της ακούσιας νοσηλείας και των δικαιωμάτων των ασθενών;
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχουν προγράμματα πρώιμης παρέμβασης σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες;
    Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχουν μηχανισμοί παρακολούθησης και παρέμβασης σε ζητήματα που ανακύπτουν μέσα από την ακούσια νοσηλεία;

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου