Η πυρκαγιά της 4ης Σεπτεμβρίου 2015 στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής και οι

    Το απόγευμα της Παρασκεύης 4 Σεπτεμβρίου 2015 πυρκαγιά ξέσπασε στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής σε ισόγεια πτέρυγα, εξαιτίας της οποίας πέθαναν 3 άνδρες ασθενείς που βρίσκονταν σε καθήλωση. Στις 13 Δεκέμβρη 2021 έγινε η δίκη για τη φονική πυρκαγιά, η απόφαση της οποίας ήταν: ΑΘΩΟΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΟΎΜΕΝΟΙ!

    Ο χώρος όπου ξέσπασε η φωτιά αποκαλούνταν "ήσυχο δωμάτιο". Βρισκόταν στο μέσον του διαδρόμου του κτιρίου ΠΡΟΚΑΤ 1. Ήταν ένας παλιός τρίκλινος θάλαμος, με δικό του μπαλκόνι, ειδικά διαμορφωμένος για αποφυγή αυτοτραυματισμού. Στο παράθυρο είχαν τοποθετηθεί κάγκελα και μεταλλικό πλέγμα, οι τοίχοι είχαν επενδυθεί με αφρώδες υλικό πάχους 4 εκατοστών και αυτοσβενόμενη δερματίνη. 

    Το μοιραίο εκείνο απόγευμα τρεις ασθενείς πέθαναν εκεί μέσα από δηλητηρίαση μονοξειδίου του άνθρακα στη φωτιά που ξέσπασε. Οι δύο βρέθηκαν σε ύπτια θέση στον διάδρομο και ο τρίτος καθιστός, τα δύο του χέρια δεμένα με ιμάντα σε ξύλινο παγκάκι του διαδρόμου. 

    Τη Δευτέρα 14 Ιανουαρίου 2019 ξεκίνησε η εκδίκαση μιας πτυχής αυτής της υπόθεσης στο Ε΄ Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών. Οκτώ άτομα, μεταξύ των οποίων γιατροί, νοσηλευτές και πρώην μέλος της διοίκησης του ΨΝΑ, αντιμετώπιζαν την κατηγορία της παράνομης κατακράτησης που διήρκεσε μακρό χρονικό διάστημα και της απλής συνέργειας σε παράνομη κατακράτηση.

    Η δίκη έφερε ξανά στο προσκήνιο τα διαχρονικά κενά στη διαχείριση των ψυχικά ασθενών στη χώρα, αλλά και το ζήτημα της χρήσης μηχανικών μέσων για την καθήλωση ασθενών. 

    Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι από το 2008 Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές έχει προβεί σε συγκεκριμένες συστάσεις για την εφαρμογή της καθήλωσης: η καθήλωση πρέπει να διαρκεί όσο το δυνατόν λιγότερες ώρες και να εποπτεύεται. Ανά 15΄πρέπει νοσηλευτής να επισκέπτεται και να ελέγχει τον ασθενή και ο ψυχίατρος ανά 1 ώρα να επισκέπτεται τον ασθενή και να εκτιμά αν χρήζει πλέον καθήλωσης. Οι αποφάσεις και των δύο καταγράφονται σε ειδικό τετράδιο ανά μισή ώρα. Τέλος, ο ασθενής πρέπει να καθηλώνεται σε μονόκλινο ή δίκλινο θάλαμο με επαρκή φωτισμό, αερισμό, πυρασφάλεια και κοντά στο γραφείο των νοσηλευτών. Τον Ιούνιο του 2018 ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Υγείας κ. Γιαννόπουλος εξέδωσε εγκύκλιο για την χρήση μέτρων περιορισμού κατά τη ψυχιατρική νοσηλεία, όπου ρητά αναφέρεται πως η έλλειψη προσωπικού δεν δικαιολογεί την προσφυγή σε μέτρα περιορισμού των ασθενών. 

    Οι κατηγορούμενοι στην απολογία τους ανέφεραν πως η καθήλωση ήταν αναγκαία όχι μόνο λόγω της διέγερσης των ασθενών αλλά και για την αποφυγή κοπροφαγίας και αυτοτραυματισμών. Παραδέχθηκαν ότι έλεγχοι διενεργούνταν όχι όμως τόσο συχνά όσο απαιτεί το πρωτόκολλο λόγω της αμετάβλητης εικόνας των ασθενών. Υποστήριξαν ακόμα ότι κατά καιρούς είχαν δοκιμαστεί και άλλες λύσεις, όπως τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων, προστατευτικού κράνους ή γαντιών στους ασθενείς, οι οποίες όμως δεν έφεραν αποτελέσματα. Ανέφεραν ότι οι συγκεκριμένοι ασθενείς είχαν ολική αδυναμία επικοινωνίας και ότι οι άλλες τεχνικές περιορισμού θα ήταν ατελέσφορες. 

    Η δίκη αναβλήθηκε για τις 23 Οκτωβρίου 2020. Σύμφωνα με τη δικογραφία, διαπιστώθηκε ότι τόσο το αφρώδες υλικό που μπήκε στους τοίχους όσο και η δερματίνη με την οποία καλύφθηκε, είναι από τη φύση τους εύφλεκτα. Στο βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών, που παρέπεμψε τους κατηγορουμένους σε δίκη, αναφέρεται ότι η δερματίνη δεν ήταν εμποτισμένη με επαρκή ποσότητα βρωμίου και αντιμονίου, με αποτέλεσμα να μην είναι άκαυστη. Ακόμη στο Γενικό Χημείο του Κράτους προσπάθησαν να ελέγξουν πόσο ανθεκτικό ήταν το υλικό. Επιχείρησαν να ανοίξουν με τα δάχτυλά τους μικρές οπές σε δείγμα της δερματίνης από το δωμάτιο του ασθενούς. Διαπίστωσαν ότι με σχετική ευκολία, ξύνοντας με τα νύχια, μπορεί να απομακρυνθεί η εξωτερική επιδερμίδα της δερματίνης και να αποκαλυφθεί το λευκό πολυεστερικό ύφασμα στο υπόστρωμά της. Λόγω της αντοχής των νημάτων αυτό δεν σκίζεται εύκολα. Σύμφωνα με τους ερευνητές μπορούσαν να ανοιχτούν όμως και σε αυτό οπές του ενός εκατοστού, μέσω των οποίων υπήρχε πρόσβαση στο εσωτερικό αφρώδες στρώμα της κατασκευής.

    Ελλείψεις διαπιστώθηκαν και στο υπόλοιπο κτίριο σε ζητήματα πυρασφάλειας, αλλά και στη σχετική εκπαίδευση του προσωπικού. Αν και στις 23/7/2015 είχε υπογραφεί σύμβαση με την προμηθεύτρια εταιρεία για την ετήσια συντήρηση των πυροσβεστήρων, την ημέρα του συμβάντος δεν είχε γίνει αναγόμωση των έξι πυροσβεστήρων στο 7ο τμήμα. Η οροφή του διαδρόμου και των θαλάμων ήταν κατασκευασμένες από εύφλεκτο υλικό, ενώ ένα από τα μπουτόν της χειροκίνητης αναγγελίας πυρκαγιάς ήταν τοποθετημένο τόσο ψηλά που ήταν δύσκολο να χρησιμοποιηθεί από άτομο μέσου ύψους.

    Η δίκη ξαναέλαβε αναβολή για τις 13 Δεκεμβρίου 2021. Όπως αναφέρει η Πρωτοβουλία Ψ Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα για την Ψυχική Υγεία, "Το αποτέλεσμα : αθώοι όλοι για την φωτιά και τον θάνατο των δεμένων ανθρώπων,

-στη λογική ότι ο κλινοστατισμός είναι "ιατρική πράξη",

-στη λογική ότι κάποιοι αρμόδιοι ήταν αναρμόδιοι λόγω διαφορετικής ειδικότητας,

-στη λογική ότι η εταιρεία πυρασφάλειας ήταν αυτή που είχε την ευθύνη για την προστασία από φωτιά και ουδόλως η όποια αρμόδια υπηρεσία του ΨΝΑ αναφορικά με την υποχρέωση να φροντίζει για την επάρκεια, ή και την ίδια την ύπαρξη, των μέσων πυρασφάλειας,

-στη λογική ότι δεν υπάρχουν ατομικές ευθύνες, αλλά την ευθύνη την έχουν οι θεσμοί (με το ερώτημα ποιοι φτιάχνουν τους θεσμούς να μένει αναπάντητο),

-στη λογική ότι υπάρχει υποστελέχωση (μιλάμε για το 2015 και όχι για την τωρινή περίοδο της πανδημίας),

-στη λογική ότι τα ψυχιατρεία δεν είναι αρμόδια για να εγκλείουν (!) τους ψυχικά πάσχοντες, αλλά το κάνουν από υπερβάλλοντα επαγγελματικό ζήλο (!) και ότι θα πρέπει να φτιαχτούν άλλα ψυχιατρεία υψηλότερης ασφάλειας,

-στη λογική ότι παρόλο που δεν υπάρχει θεραπευτική ευθύνη για το ότι πέθαναν άνθρωποι, το προσωπικό κάνει λειτούργημα.

Αυτά ήταν μερικά από τα επιχειρήματα της υπεράσπισης, του μονολόγου της υπεράσπισης, καθώς δεν υπήρχε η "άλλη πλευρά" για να απαντήσει σε όλα αυτά και να βάλει το συμβάν στην πραγματική του βάση (που έχει να κάνει με την ιδρυματική λειτουργία και το είδος της ψυχιατρικής πρακτικής που ασκείται). Και κάνοντάς τα δεκτά, η έδρα κήρυξε τους/τις όλους/ες αθώους/ες.

(..)

Το ζήτημα του ανοίγματος μιας συζήτησης για την κατάργηση της μηχανικής καθήλωσης ως "ιατρικής πράξης" είναι πάντα επίκαιρο και όσο ποτέ αναγκαίο. Μια συζήτηση για τις άκρως αντιθεραπευτικές λογικές και, ταυτόχρονα, για την καταστρατήγηση των ατομικών δικαιωμάτων, που ενσαρκώνει αυτή η πρακτική, που την καθιστούν (αντί για θεραπευτική πράξη) μια κακοποιητική πρακτική και "ποινικό αδίκημα" - άμεσα συνδεδεμένη με μία συζήτηση για τις εναλλακτικές δυνατότητες, που υπάρχουν, αντιμετώπισης καταστάσεων κρίσης. Αυτές ακριβώς που η κυρίαρχη ψυχιατρική, μετά από αιώνες κακοποιητικών πρακτικών στην διάρκεια της ιστορικής διαδρομής της (και παρά την ύπαρξη έμπρακτων εναλλακτικών παραδειγμάτων ως απάντηση σε αυτές) δεν μπορεί να λέει ότι "δεν γνωρίζει", συνεχίζοντας, εν πλήρη συνειδήσει των συνεπειών τους, να τις ασκεί."