Με τον όρο κοινοτική ψυχιατρική αναφερόμαστε στην ολιστική φροντίδα της υγείας των ψυχικά ασθενών στα πλαίσια της κοινότητας, στην κοινωνικής τους επανένταξη, με σεβασμό στα δικαιώματά τους, στον αποστιγματισμό της ψυχικής υγείας και στην προαγωγή της υγείας του γενικού πληθυσμού και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Η κοινοτική ψυχιατρική αποτελεί ιστορικά μια εξελικτική μορφή της ψυχιατρικής.
Ένα φάσμα παραγόντων άλλοτε κοινωνικών (ανεργία, φτώχεια, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο κ.ά.) και άλλοτε παθολογικών πυροδοτούν την εμφάνιση της ψυχικής διαταραχής. Στοn 21ο αιώνα, η κοινότητα έχει πάψει να λειτουργεί μονοδιάστατα στον τρόπο αντιμετώπισης των ψυχιατρικών παθήσεων και πλέον έχει αναπτύξει δεσμούς συνεργασίας με ψυχιάτρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και ιατρονοσηλευτικό προσωπικό.
Μέσα από μια ιστορική αναδρομή διαπιστώνεται ότι περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 70 ξεκινούν οι πρώτες ενέργειες στην ψυχιατρική κοινότητα. Το κύριο ερώτημα ήταν με ποιον τρόπο θα επιτευχθεί σταδιακά η απομάκρυνση των ψυχικά ασθενών από τα ιδρύματα των πόλεων. Στόχος ήταν ο νοσηλευόμενος να δέχεται την ιατρική φροντίδα από τους φορείς της τοπικής κοινότητας και όχι απευθείας από τις νοσοκομειακές μονάδες. Ωστόσο δεν υπήρχαν ικανοποιητικές δομές και η γνώση περί ψυχικής υγείας ήταν ακόμη αμελητέα.
Στην Ελλάδα η σημασία της κοινοτικής ψυχικής υγείας αναγνωρίζεται στα τέλη του 1970, όταν ιδρύεται το Κοινοτικό Κέντρο Ψυχικής Περίθαλψης, της Ψυχιατρικής κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στους δήμους Βύρωνα και Καισαριανής. Τα Κέντρα Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής (ΚΚΨΥ), αποσκοπούσαν κυρίως στην πρόληψη κρίσεων. Στόχος των ΚΚΨΥ ήταν η αναβάθμιση της πρωτοβάθμιας πρόληψης, προκειμένου να επέλθει σταδιακά η αποκέντρωση από τα ψυχιατρικά κέντρα.
Τα πράγματα όμως δεν πήγαιναν το ίδιο ομαλά με την υπόλοιπη Ελλάδα. Μέχρι το 1983, η Ελλάδα είχε 9 ψυχιατρεία δημόσιου δικαίου ενώ τα ιδιωτικά έφθαναν τα 40, εκ των οποίων τα περισσότερα είχαν ανεπαρκή ιατρικό και φαρμακευτικό εξοπλισμό και ανεκπαίδευτο προσωπικό. Όταν το 1985 η Ελλάδα εισήχθη ως μέλος της ΕΟΚ και μετά από εντολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κλιμάκιο από προσωπικό ψυχικής υγείας επισκέφτηκε την Ελλάδα προκειμένου να ελέγξει το ψυχιατρικό ίδρυμα της Λέρου.
Το πόρισμα ήταν πως δεν πραγματοποιούνταν κανενός είδους θεραπευτική αντιμετώπιση. Οι συνθήκες διαβίωσης όχι απλά δεν ήταν συμβατές με την ψυχιατρική παρέμβαση αλλά χαρακτηρίστηκαν ως απάνθρωπες. Το κλιμάκιο ζήτησε την άμεση μετακίνηση των ασθενών σε χώρους είτε κοινοτικούς είτε με βάση την εντοπιότητα του καθενός.
Εν έτη 1984 δημιουργούνται τα πρώτα χρηματοδοτούμενα προγράμματα, που αφορούν αποκλειστικά το ψυχιατρικό ίδρυμα της Λέρου. Ωστόσο μέχρι το 1989, οι όποιες αλλαγές κρίθηκαν αναποτελεσματικές. Βασικός λόγος της αποτελεσματικότητας, πέρα της κρατικής αδυναμίας, ήταν και η ανικανότητα διαχείρισης των περιστατικών από τους ίδιους τους ψυχιατρικούς φορείς, καθώς δεν υπήρχε διάθεση εφαρμογής των αρχών της κοινοτικής ψυχικής υγείας. Η Ευρώπη στρέφεται εναντίον της Ελλάδας, ύστερα από αναρίθμητες καταγγελίες και το κράτος υποχρεούται να ακολουθήσει σαφή χρονοδιαγράμματα, ώστε να αποδείξει εντός χρονικών πλαισίων την μεταβατική του αλλαγή. Αποτέλεσμα των επαναλαμβανόμενων αποτυχημένων ενεργειών ήταν ο διεθνής διασυρμός της χώρας το 1990 και η ανοικτή απειλή για αφαίρεση των ευρωπαϊκών δικαιωμάτων της. Το κράτος υπό αυτή την πίεση αναγκάστηκε να προχωρήσει σε καινούργιες δεσμεύσεις. Η ψυχιατρική μεταρρύθμιση της Λέρου θα πραγματοποιούνταν μέσω της αποσυμφόρησης του ιδρύματος και της καταγραφής των απαραίτητων στοιχείων των ασθενών και έπειτα της εγκατάστασής τους στις περιοχές καταγωγής τους. Σε αυτή την κατεύθυνση σημαντική ήταν και η συμμετοχή μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, οι οποίες στα πλαίσια εθελοντισμού αποφάσισαν να μεταφέρουν δωρεάν τους ασθενείς.
Το διάστημα 1984-1989 παρουσιάζονταν συνεχώς διαμαρτυρίες από τους τοπικούς φορείς λόγω της επίδρασης του κοινωνικού στίγματος των ψυχικών παθήσεων. Η ελλιπής κατάρτιση του ιατρικού προσωπικού, η γραφειοκρατία και η αναποτελεσματικότητα των συστημάτων υγείας ήταν οι βασικοί παράγοντες για την μη ψυχιατρική μεταρρύθμιση.
Από το 1991, ξεκινά μια μεταβατική περίοδος με την συμμετοχή μιας ειδικής ευρωπαϊκής επιτροπής, η οποία αναγκάζει την Ελλάδα να προχωρήσει εκ νέου σε προγράμματα εγκατάστασης της κοινοτικής ψυχικής υγείας. Το 1995 η χώρα καταφέρνει να λειτουργεί με καινούργιους ψυχιατρικούς χώρους, όπου η περίθαλψη παρέχεται σε ξενώνες – οικοτροφεία – κοινοτικές μονάδες ψυχικής υγείας. Ωστόσο, το πρόβλημα παρέμενε καθώς 19 νομοί, δεν είχαν άμεση πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Καθώς όμως η κοινωνία εξελίσσεται, διαδοχικές μεταβολές συντελούνται στην ψυχιατρική προσέγγιση των ψυχικά πασχόντων. Η ιδρυματική περίθαλψη των ψυχικά ασθενών ενώ αποτελούσε το κυρίαρχο μέσο παρέμβασης, σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της έχει καταργηθεί και έχει αντικατασταθεί από κοινοτικά μέτρα, όπως είναι τα Κοινοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας, οι Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγιεινής και οι Ξενώνες Περίθαλψης Ψυχιατρικών Παθήσεων. Ο ρόλος της τοπικής κοινότητας άλλαξε χαρακτήρα.
Συνεχίζεται...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου