Έκθεση Πενταετίας Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές

"Η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές συγκροτήθηκε με την Απόφαση Α1β/Γ.Π.οικ.36223/15.05.2017 (ΦΕΚ 229/16-5-2017) Γενικού Γραμματέα, όπως τροποποιήθηκε από τον Υπουργό Υγείας με την Απόφαση A1β/Γ.Π.οικ.65248/14.10.2020 «Τροποποίηση (1η) της υπ’ αριθμ. πρωτ. Α1β/Γ.Π.οικ.36223/15.05.2017 Απόφασης με θέμα : «Ορισμός μελών της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές (2017 - 2022)»(ΦΕΚ 872/19-10-2020)."

    "2.4 Κατά την ακούσια νοσηλεία σε δημόσια νοσοκομεία, οι ακολουθούμενες πρακτικές δεν διασφαλίζουν τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και αντίκειται στις ρυθμίσεις τόσο του Ν. 2071/1992 όσο και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς και άλλων Διεθνών Συμβάσεων που η χώρα μας έχει επικυρώσει με νόμο. Σε μερικά στάδια της

διαδικασίας (λχ μεταφορά φερόμενου ασθενή), τα άτομα προσομοιάζουν μάλλον με κρατούμενους παρά με ασθενείς. Επιπλέον, οι συνθήκες νοσηλείας και η χρήση του μέτρου της καθήλωσης και της απομόνωσης είναι συχνές. Όταν εφαρμόζονται αυτά τα μέτρα, δεν φαίνεται να έχουν προηγηθεί τεχνικές αποκλιμάκωσης της κρίσης και δεν ακολουθούνται οι Οδηγίες της CPT του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Ειδικής Επιτροπής και του Υπουργείου Υγείας. Επιπλέον, προβλήματα συστημικού τύπου, όπως τα ράντζα στα ψυχιατρικά τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων, η έλλειψη προσωπικού στα δημόσια νοσοκομεία, η μη επάρκεια θέσεων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης στο δημόσιο και ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό τομέα για άτομα που έχουν ανάγκη θεραπευτικού υποστηρικτικού περιβάλλοντος προσβάλλει το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην υγεία, στο οποίο περιλαμβάνεται το δικαίωμα στην ψυχική υγεία. Ωστόσο, η διασφάλισή του τελευταίου προϋποθέτει στρατηγικό σχεδιασμό και παρεμβάσεις με επιχειρησιακούς στόχους που θα βελτιώσουν τις πάγιες δυσλειτουργίες του συστήματος ψυχικής υγείας και θα έχουν θετικό αντίκτυπο στη θωράκιση των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών.

    2.5 Όσον αφορά τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, διαπιστώσαμε ότι α) Η Ειδική Επιτροπή στα αρχικά στάδια λειτουργίας της κατά τη διερεύνηση αναφορών (2017-2018) διαπίστωσε ότι είχε αναπτυχθεί μια μη νόμιμη διαδικασία με την οποία διακομίζονταν στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές οι ακούσια νοσηλευόμενοι από δημόσια νοσοκομεία, κατά παράβαση των διατάξεων των άρθρων 101 του Ν. 2071/1992 και 16 του Ν. 2716/1999. Η ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτική κλινική δεν επιτρεπόταν σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (95 επομ. του Ν. 2071/1992), ενώ για τη μετατροπή της ακούσιας νοσηλείας σε εκούσια δεν ακολουθείτο συγκεκριμένη διαδικασία (94 παρ 5 του ν. 2071/1992). Η διαδικασία αυτή καταργήθηκε με παραγγελία των Εισαγγελικών Αρχών, κατόπιν σχετικής Έκθεσης της Ειδικής Επιτροπής (βλ. την υπ’ αριθμ. πρωτ. 175215/2018 Παραγγελία του Εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών η οποία εκδόθηκε με αφορμή την υπ’ αριθμ. πρωτ. 7205/6-07-2018 Παραγγελία της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου). β) Τον Οκτώβριο του 2020, η Υφυπουργός Υγείας σε εφαρμογή των Ν. 2071/1992, κεφ. 6, άρθρο 101 και Ν. 2716/1999, άρθρο 16 εξέδωσε την ΥΑ Αριθμ. Πρωτ.: Γ3α,β/Γ.Π.οικ.68873/3/11/2021 «Τροποποίηση της με αριθμ. Γ3α,β/Γ.Π.οικ.65047/13-10-2020 ΥΑ «Όροι και προϋποθέσεις ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές», που προβλέπει την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές κλινικές. Θεσπίζει όρο για τη μετάβαση των ασθενών να μην έχει συνταχθεί αρνητική έκθεση από την Ειδική Επιτροπή: «Αποκλείονται οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, για τις οποίες έχει συνταχθεί αρνητική έκθεση ελέγχου από την ειδική επιτροπή προστασίας δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και δεν συμμορφώνονται με τις συστάσεις που διατυπώνονται σε αυτήν, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαβιβάζει ετησίως η ειδική επιτροπή προς τις Εισαγγελίες Πρωτοδικών. Β) Η ιδιωτική ψυχιατρική κλινική υποχρεούται να ενημερώνει αμελλητί για κάθε ακούσια νοσηλεία που πραγματοποιείται σε αυτήν, καθώς και για τη λήξη τους, την Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές του Υπουργείου Υγείας, η οποία τηρεί σχετικό αρχείο ακούσιων νοσηλειών ανά κλινική και πραγματοποιεί αυτεπαγγέλτως επισκέψεις και ελέγχους στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της». 

    Η Ειδική Επιτροπή διαπίστωσε από στοιχεία αυτεπάγγελτης έρευνάς της προς όλες τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές της χώρας, αλλά και διερεύνησης αναφορών ότι έχει αναπτυχθεί μία μη νόμιμη πρακτική νοσηλείας και συγκεκριμένα, η με αίτηση δικαστικού συμπαραστάτη ή και οικείου εισαγωγή για νοσηλεία σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική και μάλιστα συμβαίνει σε αρκετές περιπτώσεις η παραμονή να είναι μακροχρόνια. Η με αίτηση δικαστικού συμπαραστάτη δεν προβλέπεται στο ν. 2071/1992, κεφ. 6 που θεσπίζει ρητά δύο τρόπους εισαγωγής σε «κατάλληλη» μονάδα ψυχικής υγείας, δηλαδή την εκούσια (άρθρο 94) και την ακούσια νοσηλεία (άρθρο 95) και τις ρυθμίζει συγκεκριμένα. Συνεπώς, ο δικαστικός συμπαραστάτης ή ο συγγενής μέχρι 2ου βαθμού συγγένεια έχει δικαίωμα να υποβάλει αίτηση στις δικαστικές αρχές μόνο για ακούσια νοσηλεία. Ως εκ τούτου, απηύθυνε συστάσεις (Αριθμ. Πρωτ.: 167/27-04-2022). γ) Ορισμένοι ψυχικά ασθενείς νοσηλεύονται μακροχρόνια σε ψυχιατρικές κλινικές. Παραμένουν μόνιμα «έγκλειστοι» εντός αυτών, ενώ η υλικοτεχνική υποδομή και η σύνθεση του απασχολούμενου προσωπικού, που νομίμως προβλέπεται, προσιδιάζει στην εξυπηρέτηση νοσηλευτικών αναγκών, καθώς οι ιδιωτικές κλινικές έχουν σκοπό να παρέχουν δευτεροβάθμια περίθαλψη, δηλαδή νοσηλευτική, σε άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. 

    Οι ψυχικά ασθενείς, ιδίως οι χρόνιοι, που δεν έχουν υποστηρικτικό περιβάλλον και χρειάζονται ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και κοινωνική ένταξη, δεν προβλέπεται να διαμένουν μακροχρόνια σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, δηλαδή νοσηλευτικές μονάδες δευτεροβάθμιας περίθαλψης. Εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις και τα κριτήρια έχουν δικαίωμα να παραμένουν σε κατάλληλες Μονάδες Ψυχικής Υγείας στην κοινότητα, τις μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, που διέπονται από διαφορετικές αρχές και κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας ως προς την υποδομή, τη σύνθεση του προσωπικού και τις θεραπευτικές δραστηριότητες. Αυτές οι μονάδες μπορεί να είναι δημόσιες, ιδιωτικές μη κερδοσκοπικές, αλλά και ιδιωτικές κερδοσκοπικές βάσει των άρθρων 11 του Ν. 2716/1999 και 12 του Ν. 4272/2014. 

    Σχετικά με τη φροντίδα των ατόμων με σοβαρές διαταραχές του αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) σε ψυχιατρικά τμήματα οξέων περιστατικών, η Ειδική Επιτροπή διαπίστωσε ότι τα προβλήματα που δημιουργούνται έχουν αντίκτυπο στο σεβασμό των δικαιωμάτων τους, λόγω της ακαταλληλότητας της μονάδας και του ελλείμματος στην εκπαίδευση των ψυχιάτρων, νοσηλευτών και άλλων επαγγελματιών σε αυτήν την παθολογία και πρότεινε 1) τη δημιουργία Εξειδικευμένου Τμήματος για σύντομη νοσηλεία, αλλά κυρίως Ειδικές μονάδες με εξειδίκευση στη φροντίδα αυτών των ατόμων, 2) Εκπαίδευση και εμψύχωση του επιστημονικού προσωπικού 3) Προώθηση εναλλακτικών προσεγγίσεων, όπως η αναδοχή, φροντιστής με στόχο την απομάκρυνση από τη θέση ότι ο αυτισμός σημαίνει περιορισμό και ιδρυματοποίηση. Για τις παραβιάσεις των κοινωνικών δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές, η Ειδική Επιτροπή συμπεραίνει ότι οι περιορισμοί της κοινωνικής προστασίας λόγω της μακροχρόνιας δημοσιονομικής προσαρμογής έχει προκαλέσει μείζονα προβλήματα σε αυτήν την ευάλωτη ομάδα του πληθυσμού. Ως εκ τούτου, κρίνεται επιβεβλημένη η θωράκιση των δικαιωμάτων της ως αντίβαρο των συνεπειών του στίγματος, του κοινωνικού αποκλεισμού, του υψηλού κινδύνου να περιπέσουν σε κατάσταση αστεγίας και φτώχειας. Επιπλέον χρήζει ιδιαίτερης προσοχής η άρση των εμποδίων στην πρόσβαση αγαθών και υπηρεσιών που παράγει διακριτική μεταχείριση, όπως πχ ορισμένες περιπτώσεις πιστοποίησης της αναπηρίας από τα Κ.Ε.Π.Α.

        Τέλος, η Ειδική Επιτροπή πραγματοποίησε κατ’ εξαίρεση Σύσκεψη μέσω Τηλεδιάσκεψης και εξέδωσε Συστάσεις για την «Προστασία των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές την Περίοδο της Πανδημίας Κορωνοϊού (Covid-19)» προς το Υπουργείο Υγείας και την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Κατόπιν ενεργειών της εκτελέστηκε η παραγγελία της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου προς τους Εισαγγελείς Πρωτοδικών ώστε να αποφεύγονται οι παραγγελίες ακούσιας νοσηλείας κατά την κρίσιμη περίοδο της πανδημίας Covid-19."

            Ως Ειδική αγωγή με απλά λόγια θα συνεχίζουμε να δηλώνουμε παντού και πάντα:

        Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν ο ακούσιος εγκλεισμός κινείται μεταξύ 50-60% των εισαγωγών; Εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης όπου το αντίστοιχο ποσοστό δεν ξεπερνά το 7-8% και η πρωτοβάθμια περίθαλψη λειτουργεί υγιώς.

        Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν η εξοικείωση και η επιμόρφωση των επαγγελματιών του δικαστικού συστήματος για το συγκεκριμένο ζήτημα είναι μηδαμινή;

      Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν έχουν θεσπιστεί ουσιαστικά μέτρα άσκησης των δικαιωμάτων των ασθενών όπως δωρεάν υποχρεωτική παράσταση δικηγόρου;

       Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν έχουν προνοηθεί τρόπο ψυχιατρικής φροντίδας και θεραπείας, αντί για μέτρα φύλαξης στα οποία μέχρι σήμερα κινείται το σύστημα;

        Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχει συντονισμός των Υπουργείων Υγείας και Δικαιοσύνης και όλων των εμπλεκόμενων οργάνων (νοσοκομείων, εισαγγελικών κτλ);

        Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχει εκπαίδευση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και των δικαστικών για τις νομοθετικές προβλέψεις της ακούσιας νοσηλείας και των δικαιωμάτων των ασθενών;

        Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχουν προγράμματα πρώιμης παρέμβασης σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες;

        Πως μπορούμε να μιλήσουμε για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν δεν υπάρχουν μηχανισμοί παρακολούθησης και παρέμβασης σε ζητήματα που ανακύπτουν μέσα από την ακούσια νοσηλεία;

Για όλη την έκθεση δείτε εδώ.