Αισθητηριακές αναπηρίες-Προβλήματα όρασης

Όλα τα πλάσματα σε αυτόν τον πλανήτη χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους προκείμενου να γνωρίσουν τον κόσμο και να αλληλεπιδράσουν μαζί του. Οι αισθήσεις, όμως, δεν αξιοποιούνται στον ίδιο βαθμό από όλους. Η όσφρηση κυριαρχεί στον κόσμο των ζώων, ενώ οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κυρίως την όραση και την ακοή. Μάλιστα, το 90% των πληροφοριών που δεχόμαστε περνάει μέσα από το σύστημα της όρασης. Στην συνέχεια, θα αναφερθώ σύντομα στον τρόπο λειτουργίας της όρασης και, φυσικά, στις διαταραχές και στα προβλήματα που μπορεί να υπάρξουν όταν αυτή δεν λειτουργεί σωστά.

                           

Πως μπορούμε και βλέπουμε; Βλέπουμε χάρη στο φως του περιβάλλοντος που πέφτει πάνω στο αμφιβληστροειδή χιτώνα (βλέπε παραπάνω την εικόνα). Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας βρίσκεται στο πίσω μέρος του οφθαλμού και αποτελείται από πάρα πολλούς φωτουποδοχείς, τα λεγόμενα κωνία και ραβδία. Αυτά βοηθούν στην αντίληψη του χρώματος και του σχήματος αντίστοιχα. Οι φωτουποδοχείς, λοιπόν, στέλνουν ηλεκτρικά ερεθίσματα στον εγκέφαλό μας. Χάρη στα ερεθίσματα αυτά διαμορφώνεται η εικόνα που βλέπουμε. Η εικόνα, όμως, αυτή είναι ανάποδα, γιατί έτσι αποτυπώθηκε αρχικά στον αμφιβληστροειδή. Ο εγκέφαλος είναι αυτός που αναλαμβάνει να την επαναφέρει στην σωστή της θέση και έτσι ολοκληρώνεται η διαδικασία της όρασης. Φυσικά, το σύστημα της όρασης περιλαμβάνει πολύ περισσότερες λειτουργίες και εξειδικευμένα κύτταρα. Στόχος μου ήταν απλώς να σας δώσω μια γενική εικόνα της λειτουργίας του οπτικού συστήματος.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι αισθήσεις δεν λειτουργούν φυσιολογικά. Οι αισθητηριακές διαταραχές μειώνουν την ποιότητα και την ποσότητα των πληροφοριών που δεχόμαστε από το περιβάλλον και, επομένως, δυσκολεύουν την προσαρμογή μας σε αυτό. Οι δυσκολίες γίνονται ακόμη μεγαλύτερες, αν σκεφτεί κανείς ότι το περιβάλλον δεν έχει δημιουργηθεί για να ικανοποιεί, κατά κύριο λόγο, τις ανάγκες των ατόμων με τέτοιες δυσκολίες.

Ως άτοµα µε µειωµένη όραση ή χωρίς όραση, χαρακτηρίζονται τα άτοµα µε προβλήματα στην οπτική λειτουργία, που αφορούν την αντίληψη του φωτός, την αίσθηση του σχήµατος, χρώµατος και  µεγέθους του οπτικού ερεθίσµατος. Η σοβαρότητα των διαταραχών της όρασης κυµαίνεται ανάλογα µε τη  µείωση της οξύτητας (από ελαφριάς µορφής ως την πλήρη απώλεια της όρασης). Οι διαταραχές της όρασης, επίσης, μπορεί να είναι εγγενείς ή επίκτητες και να οφείλονται τόσο σε οργανικούς όσο και σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Με άλλα λόγια, ένα άτομο μπορεί να γεννηθεί τυφλό, ως αποτέλεσμα κάποιων προβλημάτων κατά την διάρκεια της κύησης, ή να χάσει την όρασή του αργότερα, λόγω κάποιας ασθένειας ή ατυχήματος. Τα αίτια των προβλημάτων αυτών σχετίζονται άμεσα με το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων και διαφέρουν ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Τα προβλήματα όρασης διακρίνονται ως προς:

1. την ευκρίνεια του οπτικού σήµατος (πόσο καθαρή δηλαδή είναι η όραση και σε ποιο βαθµό διακρίνονται οι λεπτοµέρειες),
2. το οπτικό πεδίο (δηλαδή την περιοχή που βλέπει το µάτι όταν παραµένει σταθερό),
3. την ευαισθησία στο φως,
4. τη δυνατότητα διάκρισης των χρωµάτων,
5. τη δυνατότητα της αντίληψης της µορφής και του περιγράµµατος των αντικειµένων µε τη χρήση του ενός ή και των δύο µατιών.

Τι θα πρέπει να κινήσει την προσοχή ενός γονέα ή ενός εκπαιδευτικού για την πιθανή ύπαρξη κάποιου προβλήματος όρασης; Καταρχήν, το οικογενειακό ιστορικό του παιδιού. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς μύωπες έχουν 50% πιθανότητες να κάνουν παιδί που θα έχει και αυτό μυωπία. Επιπλέον, η ίδια συμπεριφορά του παιδιού (πονοκέφαλοι, ζαλάδες, κούραση), το σούφρωμα των ματιών του όταν βλέπει τηλεόραση, η δυσκολία στην ανάγνωση του πίνακα στο σχολείο, η δακρύρροια, ο άσχημος τρόπος γραφής, όταν μισοκλείνει τα μάτια για να μπορέσει να διαβάσει, όταν χρησιμοποιεί το ένα μάτι περισσότερο από το άλλο ή όταν δυσκολεύεται να κινηθεί μέσα στην τάξη.

Μερικά εύκολα παιχνίδια για να δει ο γονέας αν το παιδί του πιθανώς αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα είναι τα παρακάτω:

• Με ένα χαρτόνι κρύβουμε εναλλάξ τα μάτια του παιδιού και του ζητάμε να διαβάσει κάτι με το "ελεύθερο" μάτι. Το παιδί θα διαμαρτυρηθεί, όταν του κλείνουμε το "καλό" μάτι.
• Κρατώνας ένα φακό μπροστά από τα μάτια του παιδιού, του ζητάμε να παρακολουθεί προς τα που πάει το φως. Αν δυσκολεύεται, τότε υπάρχουν πιθανές ενδείξεις για στραβισμό.
• Τραβάμε μαύρες γραμμές πάνω σε ένα χαρτί προς διάφορες κατευθύνσεις και ζητάμε από το παιδί να μας πει αν κάποιες από αυτές του φαίνονται πιο μαύρες. Αν πει ναι, τότε υπάρχει πιθανή ένδειξη αστιγματισμού.

Ο έλεγχος της όρασης του παιδιού θα πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ακόμη και όταν δεν υπάρχει βεβαρημένο ιστορικό στην οικογένεια. Κρίσιμη περίοδος για την ανάπτυξη της όρασης στον άνθρωπο είναι οι 3 πρώτοι μήνες της ζωής του, γιατί τότε αναπτύσσεται το αντανακλαστικό της προσήλωσης που αποτελεί την βάση για την ωρίμανση της όρασης. Αν δεν εγκατασταθεί επιτυχώς αυτό το αντανακλαστικό, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες εμφάνισης αμβλυωπίας (που σημαίνει, χαμηλή όραση στο παιδί). Η πλήρης ανάπτυξη και ολοκλήρωση του οπτικού συστήματος γίνεται περίπου στο 10ο έτος. Γίνεται κατανοητό, επομένως, πόσο σημαντικό είναι να φροντίζουμε την ομαλή ανάπτυξη της όρασης των παιδιών. Και τι μπορούμε να κάνουμε για αυτό; Πρώτα από όλα, να επισκεπτόμαστε συχνά τον οφθαλμίατρο, ειδικά τα πρώτα 10 χρόνια. Να φοράμε πάντα γυαλιά ηλίου στα παιδιά κατά την έκθεσή τους στον ήλιο και να τους δίνουμε τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Α και αντιοξειδωτικά (π.χ. λαχανικά) που συμβάλουν στην προστασία ζωτικών κυττάρων των οπτικών νεύρων, βιταμίνη C (π.χ. πορτοκάλια), ω3 λιπαρά ωξέα (π.χ. ψάρια) και γαλακτοκομικά προϊόντα πλούσια σε βιταμίνη D.

Οι επιπτώσεις που θα έχουν τα προβλήματα όρασης στην ζωή του ατόμου εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες όπως η ηλικία του ατόμου, ο βαθμός σοβαρότητας, η αιφνίδια ή μη εμφάνισή τους και η διάρκειά τους. Τα προβλήματα όρασης επιδρούν στη ψυχολογία του ατόμου (χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα κατωτερότητας), στην ενσωμάτωσή του στην κοινωνία και στον επαγγελματικό τομέα.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι σήμερα τα προβλήματα όρασης προλαμβάνονται στο 80% των περιπτώσεων. Με την έγκαιρη παρέμβαση, την στήριξη της οικογένειας, την κατάλληλη εκπαίδευση που θα είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ατόμου και την χρήση της ανάλογης σύγχρονης τεχνολογίας μπορεί να υπάρξει ομαλή ανάπτυξη και προσαρμογή του ατόμου στις νέες συνθήκες.
Ωστόσο, υπάρχουν και πολλοί μύθοι γύρω από τα προβλήματα όρασης, όπως ότι τα άτομα αυτά έχουν μεγαλύτερη ακουστική οξύτητα ή καλύτερη αφή (εκ γενετής). Η καλύτερη απόδοση στην χρήση αυτών των αισθήσεων μπορεί να είναι απλώς αποτέλεσμα της συνεχούς εξάσκησής τους, αν και έχουν αναφερθεί παραδείγματα ανθρώπων που γεννήθηκαν τυφλοί και παρουσίασαν εξαιρετικά μουσικά ταλέντα. Επιπλέον, τα προβλήματα όρασης δεν επηρεάζουν αρνητικά τις γνωστικές, γλωσσικές και κοινωνικές δεξιότητες των ατόμων. Οποιαδήποτε προβλήματα προκύψουν οφείλονται περισσότερο σε στερεότυπα και προκαταλήψεις της κοινωνίας παρά στο ίδιο το πρόβλημα της όρασης.
Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει στην δημιουργία πολλών συσκευών που βοηθούν τα άτομα με προβλήματα όρασης. Οι συσκευές αυτές χρησιμοποιούνται είτε για την εκπαίδευση τους (π.χ. μηχανές γραφής braille), είτε για την καλύτερη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς (π.χ. φωνητικό σύστημα ανακοίνωσης των στάσεων), είτε για την μετακίνησή τους σε ανοιχτούς χώρους (π.χ. προγράμματα στο κινητό που φωνητικά ενημερώνουν για την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει το άτομο) κ.τ.λ.


Παρακάτω ακολουθούν κάποιες συσκευές που χρησιμοποιούν τα άτομα με προβλήματα όρασης.

Λογισμικό ανάγνωσης οθόνης

Μεγενθυντής

Μηχανή Braille

Scanner

Το κλασσικό λευκό μπαστούνι για την μετακίνηση σε ανοιχτούς χώρους