Αισθητηριακές αναπηρίες-Προβλήματα ακοής

Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου, θα αναφερθώ στην δεύτερη σημαντικότερη αίσθηση του ανθρώπου, την ακοή, και στα προβλήματα που μπορεί να υπάρξουν. 

Καταρχήν, πως μπορούμε και ακούμε; Όπως φαίνεται στην εικόνα παρακάτω, το αυτί έχει τρία τμήματα: το έξω αυτί, το μέσω αυτί και το έσω αυτί. Κάθε τμήμα έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία. Το έξω αυτί, αφού επεξεργαστεί τον ήχο, τον μεταφέρει στο έσω αυτί και αυτό με την σειρά του (έπειτα από την ανάλογη επεξεργασία) στο έσω αυτί. Το τελευταίο μετατρέπει τον ήχο σε ηλεκτρικούς παλμούς, τους οποίους μπορεί να κατανοήσει ο εγκέφαλος, και μέσω του ακουστικού νεύρου τους στέλνει σε αυτόν. Ο εγκέφαλος με την σειρά του επεξεργάζεται αυτές τις νεοεισερχόμενες πληροφορίες και τις μετατρέπει σε ήχους που ακούμε στο περιβάλλον μας. Για άλλη μια φορά να τονίσω ότι το σύστημα της ακοής (όπως και το σύστημα της όρασης) περιλαμβάνει πολύ περισσότερες λειτουργίες και εξειδικευμένα όργανα, τα οποία, όμως, δεν αναφέρονται για να μην ξεφύγουμε από το στόχο του blog.

Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις που η ακοή δεν λειτουργεί φυσιολογικά. Όταν, λοιπόν, κάποιο τμήμα του ακουστικού μηχανισμού δεν λειτουργεί ομαλά και υπάρχει μείωση της ακουστικής οξύτητας, τότε αναφερόμαστε στα προβλήματα ακοής. Δύο είναι οι βασικές κατηγορίες των προβλημάτων αυτών:

1. Κώφωση. Πρόκειται για την περίπτωση όπου ένα άτομο με ή χωρίς την χρήση ακουστικών, αδυνατεί να ακούσει τους ήχους. Χρησιμοποιεί, κυρίως, την όραση για να επικοινωνήσει με τους άλλους (ανάγνωση χειλιών, νοηματική γλώσσα ή γραπτή γλώσσα).
2. Βαρηκοΐα. Πρόκειται για την περίπτωση όπου ένα άτομο με ή χωρίς την χρήση ακουστικών δυσκολεύεται να ακούσει τους ήχους. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ηχητικών πληροφοριών μπορεί και το αντιλαμβάνεται, παρόλα αυτά αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες. 

Ανάλογα με το τμήμα ή το όργανο στο οποίο εμφανίστηκε η βλάβη η βαρηκοΐα/κώφωση διακρίνεται σε: 1. βαρηκοΐα/κώφωση αγωγιμότητας (βλάβη στο έξω ή μέσο αυτί), 2. νευροαισθητήριος βαρηκοΐα/κώφωση (βλάβη στο έσω αυτί), 3. μικτή βαρηκοΐα/κώφωση (βλάβη τόσο στο έξω ή μέσο αυτί όσο και στο έσω) και 4. κεντρική βαρηκοΐα/κώφωση (βλάβη στο ακουστικό νεύρο ή στα ακουστικά κέντρα).

Ο διαχωρισμός αυτός σε κωφούς και βαρήκοους δεν θα πρέπει να είναι απόλυτος, δεδομένου ότι και άλλοι παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο, όπως η ηλικία έναρξης της απώλειας της ακοής, ο χρόνος έναρξης της παρέμβασης, το οικογενειακό περιβάλλον, το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο του ατόμου, η προσωπικότητα και τα κίνητρα του κ.τ.λ. Η διαφοροποίηση σε κωφούς και βαρήκοους βοηθάει αρχικά στην διάγνωση, όμως, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι άλλοι παράγοντες για την διαμόρφωση ενός εξατομικευμένου προγράμματος παρέμβασης.

Η σοβαρότητα των προβλημάτων ακοής κυμαίνεται από ελαφριά μέχρι πολύ σοβαρή (κώφωση) και όσον αφορά την αιτιολογία μπορεί να προκληθούν τόσο από γενετικά όσο και από περιβαλλοντικά αίτια. Μπορεί, δηλαδή, να υπάρξει βαρηκοΐα ή κώφωση εκ γενετής (λόγω κάποιων βλαβών κατά την ενδομήτρια ζωή του βρέφους ή κατά τον τοκετό) ή επίκτητη (να εμφανιστεί δηλαδή μετά την γέννηση εξαιτίας π.χ. κάποιου ατυχήματος).

Τι θα πρέπει να κινήσει την προσοχή ενός γονέα ή ενός εκπαιδευτικού για την πιθανή ύπαρξη κάποιου προβλήματος ακοής; Καταρχήν, το οικογενειακό ιστορικό του παιδιού. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς που έχουν κάποιο πρόβλημα ακοής έχουν αυξημένες πιθανότητες να κάνουν παιδί με αντίστοιχο πρόβλημα. Επιπλέον, η δυσκολία του παιδιού να παρακολουθήσει συζητήσεις (ειδικά όταν υπάρχει θόρυβος στο περιβάλλον), η παρανόηση των λεγόμενων του συνομιλητή, η αύξηση της έντασης της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου κ.τ.λ., η δυσκολία στην ακοή ορισμένων μόνο ήχων ή συχνοτήτων, η παρακολούθηση των χειλιών των άλλων σε μια προσπάθεια να κατανοήσει τι του λένε, όταν ζητάει από τον συνομιλητή του να επαναλάβει κάτι που είπε γιατί δεν το άκουσε και η εμφανής κούραση όταν προσπαθεί να ακούσει κάτι.

Μερικά εύκολα παιχνίδια για να δει ο γονέας αν το παιδί του πιθανώς αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα είναι τα παρακάτω:

1. Έχετε ανάμεσα σε εσάς και το παιδί διάφορα αντικείμενα (κουτάλι, πιάτο, κούκλα, αυτοκίνητο κ.τ.λ.). Με ένα χαρτί κρύβετε το στόμα σας (για να μην γίνει ανάγνωση των χειλιών σας) και προφέρετε σιωπηλά τις λέξεις που αντιστοιχούν στα αντικείμενα. Έπειτα ζητάτε από το παιδί σας να σας τα δείξει. Στην αρχή το παιδί έχει απόσταση ένα μέτρο από εσάς και μετά τρία.
2. Λέτε στο παιδί σας σιωπηλά κάποιες φράσεις που έχουν υψηλούς ήχους βάζοντας μπροστά από το στόμα σας ένα χαρτί π.χ. "Σβήσε το φως και φύσα την φωτιά" ή "Ποιο πεπόνι θα φάμε;". Έπειτα ζητάτε από το παιδί σας να τις επαναλάβει. Στην αρχή θα έχετε απόσταση ένα μέτρο από το παιδί σας και μετά τρία.

Ο έλεγχος της ακοής του παιδιού θα πρέπει να γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ακόμη και όταν δεν υπάρχει βεβαρημένο ιστορικό στην οικογένεια. Ένα βρέφος με φυσιολογική ακοή πρέπει περίπου στους δύο μήνες να ξαφνιάζεται όταν ακούει δυνατούς ήχους, να αναγνωρίζει την φωνή των γνωστών του προσώπων και να σιγομουρμουρίζει εσκεμμένα. Περίπου στους τέσσερις μήνες θα πρέπει να εκφέρει μονοσύλλαβους ήχους και να φωνάζει. Περίπου έξι μηνών θα πρέπει να στρέφει το κεφάλι του προς την κατεύθυνση που άκουσε κάποιον ήχο και να αρχίζει να μιμείται ήχους, όπως μπα, μα κ.τ.λ. Στους εννιά μήνες περίπου θα πρέπει να μπορεί και κατανοεί την σημασία απλών λέξεων, όπως "γεια", "μη" κ.τ.λ. Στους, περίπου, δώδεκα μήνες θα πρέπει να προφέρει μεμονωμένες λέξεις, όπως "μαμά", "μπαμπά" κ.τ.τ. και να τις κατανοεί. Ακόμη, να ανταποκρίνεται στο κάλεσμα για παιχνίδι.

Κάποια παιχνίδια που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ακοής είναι:

1. Σταμάτα-Ξεκίνα. Από το παιδί ζητάμε να ξεκινάει να περπατάει όταν ακούει κάποιο συγκεκριμένο ήχο που κάνουμε (π.χ. χτύπημα χεριών) και να σταματάει όταν ακούει έναν άλλο (π.χ. μουσική στο ραδιόφωνο). Σημαντικό είναι το παιδί να μην μας βλέπει.
2. Που είναι το παιχνίδι. Κρύψτε ένα παιχνίδι του παιδιού σας και ζητήστε του να το βρει. Κάνετε όλο και πιο δυνατούς ήχους, όταν πλησιάζει προς το κρυμμένο αντικείμενο.
3. Κάνε ό,τι λέω. Ζητήστε από το παιδί σας να κάνει διάφορες πράξεις, όπως π.χ. "χτένισε τα μαλλιά σου" ή "φέρε μου ένα ποτήρι νερό".

Οι επιπλοκές που μπορεί να υπάρξουν από τα προβλήματα ακοής είναι σημαντικές και εξαρτώνται από το είδος της βλάβης, το χρόνο εντοπισμού της και το πόσο άμεσα εφαρμόζεται κάποια παρέμβαση. Τα άτομα με προβλήματα ακοής μπορεί να εμφανίσουν προβλήματα στην ανάπτυξη του λόγου, μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς και διαταραχές κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης. Με την έγκαιρη παρέμβαση, όμως, την στήριξη της οικογένειας, την κατάλληλη εκπαίδευση που θα είναι προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ατόμου και την χρήση της ανάλογης  τεχνολογίας μπορεί να υπάρξει ομαλή ανάπτυξη και προσαρμογή του ατόμου στις νέες συνθήκες.

Η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει στην δημιουργία πολλών συσκευών που βοηθούν τα άτομα με προβλήματα ακοής. Οι συσκευές αυτές χρησιμοποιούνται ποικιλοτρόπως διευκολύνοντας κατά πολύ την ζωή αυτών των ατόμων.

Παρακάτω ακολουθούν κάποιες συσκευές που απευθύνονται σε άτομα με προβλήματα ακοής.

Ακουστικό βαρηκοΐας 

Ακουστικό τηλεόρασης

Συσκευή ειδοποίησης π.χ. όταν χτυπάει το κουδούνι της πόρτας

Συσκευή ειδοποίησης π.χ. όταν κλαίει το μωρό

Συσκευή επικοινωνίας