Δυσλεξία και εκπαίδευση

Στην σημερινή μας συνέντευξη υποδεχόμαστε τον κ. Μουρατίδη Δημήτρη που εργάζεται ως φιλόλογος σε τμήμα ένταξης σε σχολείο της Θεσσαλονίκης, για να μας μιλήσει για την δυσλεξία και την εκπαίδευση. Ο κ. Μουρατίδης, ο οποίος είναι πτυχιούχος Ελληνικής Φιλολογίας με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ειδική Αγωγή.  Από το 2010 βρίσκεται στο χώρο της ειδικής αγωγής ως καθηγητής σε αντίστοιχες σχολικές δομές και τμήματα ένταξης. Επίσης, δραστηριοποιείται  σε τομείς προσφοράς όπως τα κοινά όντας δημοτικός σύμβουλος, αλλά και στον τομέα της συγγραφής όντας συνδημιουργός του κόμικ για την αναπηρία Willer & Dona και δημιουργός του μπλόγκ "Άνθρωποι με Ενδιαφέρουσες Αναζητήσεις" στο οποίο αρθρογραφεί σε θέματα Αναπηρίας, Εκπαίδευσης και όχι μόνο.

•      Κύριε Μουρατίδη καλημέρα. Αρχικά, εξηγήστε μας με δύο λόγια τι είναι η δυσλεξία.

®     Η Δυσλεξία εντάσσεται στις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, κατά την οποία το άτομο, μικρής ή μεγάλης ηλικίας, παρουσιάζει δυσκολίες στην ανάλυση των λέξεων σε συλλαβές και στη σύνθεση συλλαβών σε λέξεις με εννοιακό περιεχόμενο. Ένας απλός ορισμός της δυσλεξίας είναι ότι αναφέρεται σε άτομα τα οποία δυσκολεύονται να μάθουν μέσω της γραπτής ή προφορικής γλώσσας, χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος (τραύμα, νοητική ανεπάρκεια κτλ.). 

• Ποιες είναι οι ενδείξεις για να υποψιαστούν οι γονείς ότι κάτι συμβαίνει και να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό; Συνήθως σε ποια ηλικία γίνεται η πρώτη διάγνωση;

®     Στα περισσότερα δυσλεκτικά άτομα εμφανίζονται: Δυσκολίες στον γραπτό λόγο, δυσκολίες στη γραφή, σοβαρά προβλήματα στην ορθογραφία, αργοπορία στη μάθηση της ανάγνωσης. Σε ορισμένα δυσλεκτικά άτομα εμφανίζονται: Δυσκολίες στα μαθηματικά, ειδικά στην αφομοίωση συμβόλων και μορφών όπως οι πίνακες πολλαπλασιασμού, προβλήματα στη βραχυπρόθεσμη μνήμη και οργάνωση, Δυσκολίες στην παρακολούθηση γραπτών οδηγιών και αλληλουχίας δρωμένων, προβλήματα στην ανάγνωση γραπτών κειμένων. Επίσης εμφανίζονται: Δυσκολίες στον προφορικό λόγο, προβλήματα στην εκτίμηση της απόστασης και της ενημερότητας του χώρου και σύγχυση δεξιού και αριστερού.

Η πρώτη διάγνωση καλό είναι να γίνει κατά τα πρώτα χρόνια της σχολικής ζωής (δημοτικό). Η διάγνωση μπορεί να γίνει από τα ΚΕΣΥ – Κέντρο Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης. Μία αξιολόγηση θα είναι το πρώτο βήμα για να βοηθηθεί το παιδί ή το νεαρό άτομο προκειμένου να ξεπεράσει τις δυσκολίες του. Διαθέτοντας αυτή την αξιολόγηση, ο καταρτισμένος εκπαιδευτικός μπορεί να προσαρμόσει το διδακτικό του πρόγραμμα στις ειδικές μαθησιακές ανάγκες του παιδιού, προκειμένου να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του, τα κίνητρα και τις στρατηγικές διεκπεραίωσης της μάθησης. 

• Ποια είναι τα αίτια της δυσλεξίας;

®     Τα αίτια της δυσλεξίας χωρίζονται σε οργανικά και ψυχολογικά. Τα οργανικά αίτια αναφέρονται σε μια ελάχιστη νευρολογική δυσλειτουργία του εγκεφάλου στο πίσω μέρος του, που μπορεί να οφείλεται σε κάποια ασθένεια και περισσότερο σε κληρονομικούς παράγοντες (80%) (Dobbins, 1998). Τα ψυχολογικά αίτια της δυσλεξίας οφείλονται σε ενδοοικογενειακές καταστάσεις, όπως το διαζύγιο ή ο ξαφνικός θάνατος (Λιβανού-Κάλλη, Ε., 1994). Πολλά παιδιά που περνούν παρόμοιες καταστάσεις δεν έχουν το μυαλό τους στο διάβασμα. Επίσης, τα ψυχολογικά αίτια μπορεί να οφείλονται και σε τραυματικές εμπειρίες, όπως οι συνεχείς αποτυχίες στο σχολείο (σχολική φοβία) (Καραπέτσας, 1991). Όταν τα παιδιά αντιμετωπίζουν τη συνεχή σχολική αποτυχία, χάνουν της αυτοεκτίμησή τους. Παύουν να προσπαθούν και θεωρούν τους εαυτούς τους κουτούς. Μάλιστα, αν δεν έχουν την υποστήριξη των γονιών και των δασκάλων που τα θεωρούν δύσκολα παιδιά και δεν μπορούν να εκπαιδευτούν, σταματούν κάθε προσπάθεια. 

• Υπάρχει θεραπεία;

®     Η δυσλεξία δεν θεραπεύεται αλλά αντιμετωπίζεται. Η Δυσλεξία και οι άλλες μορφές Μαθησιακών Δυσκολιών αντιμετωπίζονται σωστά, μόνο με την εφαρμογή εξατομικευμένης διδασκαλίας, η οποία πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε παιδιού. 

• Οι δυσλεκτικοί μαθητές χρειάζεται να φοιτήσουν σε ειδικό σχολείο;

®     Δεν χρειάζεται σε καμία περίπτωση. Οι μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να αντιμετωπιστούν εντός του τμήματός ένταξης που υπάρχει σε πολλά σχολεία πλέον πρωτοβάθμιας & δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. με αυτόν τον τρόπο υλοποιείται και η ουσία της ένταξης στο σχολικό περιβάλλον γιατί το πρόγραμμα που εφαρμόζεται στα τμήματα ένταξης έχει διπλό στόχο: την ενίσχυση των μαθητών σε μαθησιακό επίπεδο μέσω του εξατομικευμένου προγράμματος, αλλά και σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο μέσω της υποστήριξης των μαθητών στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης τους και στις σχέσεις τους με τους υπόλοιπους μαθητές. 

• Πως δουλεύετε με τους δυσλεκτικούς μαθητές μέσα στην τάξη;

®     Η δουλειά με μαθητές με δυσλεξία είναι πολύπλευρη, ειδικότερα στα φιλολογικά μαθήματα, λόγω των διαφορετικών αντικειμένων τους. Θα πάρω ως παράδειγμα το μάθημα της ιστορίας, ιδιαίτερα δύσκολο για το σύνολο των μαθητών, πόσο μάλλον για εκείνους με δυσλεξία. Δυσκολίες: α. αποκωδικοποίηση εννοιών γεγονότων-Αντιμετώπιση: απλές και μικρές σε έκταση προτάσεις με τις σημαντικότερες πληροφορίες. β. αποτύπωση-απομνημόνευση γεγονότων-χρονολογιών-Αντιμετώπιση: οπτικοποίηση των γεγονότων και της χρονολογικής τους σειράς. γ. κατανόηση-αφομοίωση πληροφοριών-Αντιμετώπιση: παιχνίδι με ερωτήσεις κατανόησης.

Κατά τον παραπάνω τρόπο γίνεται η διδασκαλία της Ιστορίας με τη χρήση εξειδικευμένου υλικού για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. 

• Οι δυσλεκτικοί μαθητές βιώνουν ρατσισμό από τους συμμαθητές τους; Γενικά ποιο είναι το κλίμα στην τάξη και στο σχολείο, όπου φοιτούν δυσλεκτικοί μαθητές;

®     Δυστυχώς ακόμη και σήμερα υπάρχει ρατσισμός και για αυτό πολλές φορές έχω συναντήσει μαθητές να μην θέλουν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα τμήματος ένταξης φοβούμενοι το «στιγματισμό». Βέβαια, ομολογώ πως με το πέρασμα των χρόνων γίνεται όλο και καλύτερη η όλη συμπεριφορά των μαθητών μέσα από τη συνεχή ενημέρωση που υπάρχει. Προσωπικά κάθε χρόνο σε όποιο σχολείο βρίσκομαι σε συνεννόηση με την διεύθυνση και τον σύλλογο διδασκόντων πραγματοποιώ διαδραστική ομιλία στους μαθητές με θέμα όχι μόνο τις μαθησιακές δυσκολίες αλλά και γενικότερα την αναπηρία. 

• Έχετε να προτείνετε στους γονείς και στους μαθητές κάποιες απλές ασκήσεις εξάσκησης;

®     Σε σχέση με την ορθογραφία και την παραγωγή γραπτού λόγου, πάντα σύμφωνα με την δυσκολία του μαθητή και την ύλη που διδάσκεται θα μπορούσα να προτείνω: α. άσκηση συμπλήρωσης λέξεων μέσω κρυμμένων λέξεων. Σε αυτή την άσκηση το παιδί πρέπει να σκεφτεί και να καταλήξει, από τις λέξεις που υπάρχουν ήδη στη πρόταση, ποια είναι αυτή η λέξη που θα ταίριαζε περισσότερο να μπει στο κενό και σε ποια μορφή, ώστε να παραχθεί ένα σαφές νόημα. β. αντικατάσταση λέξεων ή φράσεων από υπογραμμισμένες φράσεις. Εδώ θέλουμε το παιδί να αντικαταστήσει το υπογραμμισμένο μέρος της πρότασης και να πει με άλλο τρόπο το ίδιο πράγμα. Έτσι συνειδητοποιεί τις λειτουργίες του Λόγου καλύτερα αφού βλέπει ότι μπορούμε με πολλούς τρόπους να πούμε το ίδιο πράγμα. γ.  Να συμπληρώσει τη συνέχεια σε ημιτελείς προτάσεις, μια πολύ απλή άσκηση η οποία αναγκάζει το παιδί να σκεφτεί και να γράψει τη συνέχεια. Είναι προπομπός για τις ασκήσεις κειμένου όταν αργότερα θα του ζητήσουμε να γράψει τη συνέχεια μιας ιστορίας. 

• Πως έχει εξελιχθεί ο τρόπος που αντιλαμβάνεται η κοινωνία την δυσλεξία; Ας μην ξεχνάμε πως πριν μερικά χρόνια, οι δυσλεκτικοί μαθητές θεωρούνταν τεμπέληδες.

®     Η αναφορά που κάνετε στον όρο «τεμπέληδες»  πλέον στην πλειοψηφία των ανθρώπων θεωρώ πως δεν υπάρχει λόγω της συνεχούς ενημέρωσης, της προβολής και διάθεσης έκφρασης και παραδειγματισμού από ευρέως γνωστά πρόσωπα τα οποία έχουν δυσλεξία. 

• Ποια είναι η πορεία της ζωής των μαθητών με δυσλεξία; Τι δυσκολίες υπάρχουν στην ενήλικη ζωή και πως αντιμετωπίζονται;

®     Όλες οι δυσκολίες που περιγράψαμε στην μαθητική ζωή παραμένουν και στην ενήλικη ζωή, αλλά με μια διαφορά, το άτομο έχει μάθει τρόπους να τις αντιμετωπίζει έτσι ώστε να επηρεάζουν όσο το δυνατόν λιγότερο στην καθημερινότητα του.

Κύριε Μουρατίδη σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας και για τις πολύτιμες πληροφορίες σας. Ελπίζω στο μέλλον να μας ξαναβοηθήσετε.