Σε προηγούμενο άρθρο μου σας μίλησα για τις διατροφικές διαταραχές που μπορεί να συμβούν στην βρεφική και παιδική ηλικία. Τώρα θα σας μιλήσω για τις διατροφικές διαταραχές στην εφηβεία.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος εντάσεων και αλλαγών, μέσα από τις οποίες το άτομο προσπαθεί να προσδιορίσει τον εαυτό του και να βρει την ταυτότητά του. Η ταυτότητα αυτή είναι αποτέλεσμα της προσωπικότητας του καθενός, αλλά και των κοινωνικών απαιτήσεων. Όλη αυτή η εσωτερική πάλη μερικές φορές έχει σαν συνέπεια την υπερβολική προσπάθεια του εφήβου να ελέγξει τις διατροφικές του συνήθειες, οδηγώντας τον στην εκδήλωση διατροφικών διαταραχών. Σύμφωνα με το DSM-IV, οι διαταραχές αυτές είναι η ψυχογενής ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία.
Οι διαταραχές της πρόσληψης τροφής συνδέονται άμεσα με τις κοινωνικές αντιλήψεις σχετικά με το ιδανικό βάρος και την σωματική εμφάνιση. Για παράδειγμα, στην αρχαία Ελλάδα οι καμπυλόγραμμοι άνθρωποι θεωρούνταν όμορφοι και συνδέονταν με ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Αντίθετα, σήμερα προωθείται η λεπτή σιλουέτα ως ελκυστική τόσο από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όσο και από τους ανθρώπους της τηλεόρασης. Οι τελευταίοι, μάλιστα, συνήθως αποτελούν πρότυπα προς μίμηση από τους εφήβους, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες εμφάνισης κάποιας διατροφικής διαταραχής.Η ψυχογενής ανορεξία αναφέρεται στην επίμονη άρνηση του ατόμου να διατηρήσει το βάρος του σώματος στο επίπεδο του ελάχιστα φυσιολογικού βάρους για την ηλικία και το ύψος του. Τα άτομα με αυτή την διαταραχή διακατέχονται από ένα έντονο φόβο ότι θα αυξηθεί το βάρος τους, ακόμη και όταν αυτό είναι κάτω από το κανονικό. Αρνούνται να αποδεχτούν την σοβαρότητα της κατάστασής τους και επιμένουν να χάσουν και άλλα κιλά. Έχουν λανθασμένη εικόνα του σώματός τους και δίνουν υπερβολική έμφαση στο μέγεθός του. Μάλιστα, στις γυναίκες υπάρχουν και διαταραχές στον εμμηνορυσιακό τους κύκλο, λόγω της υπερβολικής μείωσης του βάρους.
Βέβαια, ο όρος "ανορεξία" είναι παραπλανητικός, γιατί δίνει την εντύπωση ότι το άτομο δεν έχει όρεξη για φαγητό. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει. Οι ανορεκτικοί έφηβοι έχουν όρεξη για φαγητό, αλλά συνειδητά καταφεύγουν σε αυστηρές δίαιτες και γυμναστική, γιατί νιώθουν ότι απειλούνται από την παχυσαρκία. Κάθε φορά που το άτομο βλέπει ότι έχασε κιλά, αισθάνεται μια ανακούφιση και αντιμετωπίζει θετικά το σώμα του. Για να διατηρηθεί, όμως, αυτό το θετικό συναίσθημα το άτομο βιώνει καθημερινά την ανάγκη να χάσει βάρος και αν κάποια στιγμή αυτό δεν συμβεί, τότε καταλαμβάνεται από πανικό και αυξάνει ξανά τις προσπάθειες για απώλεια βάρους.
Τα άτομα με ανορεξία αποβάλουν τα περιττά κιλά είτε με αυστηρή δίαιτα, νηστεία και υπερβολική άσκηση, είτε με συμπεριφορές κάθαρσης (με αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή με χρήση καθαρτικών ή διουρητικών). Οι μισές περίπου περιπτώσεις ανορεξίας χρησιμοποιούν τον δεύτερο τρόπο (με συμπεριφορές κάθαρσης). Εκτός από τα παραπάνω, η ψυχογενή ανορεξία περιλαμβάνει συχνά κατάθλιψη, νευρικότητα, απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις και καταναγκαστικές συμπεριφορές (π.χ. παράξενες συνήθειες κατανάλωσης και διαίρεση των τροφών σε "καλές" και "κακές").
Όταν, έπειτα από πιέσεις της οικογένειας, το άτομο πείθεται και πηγαίνει σε γιατρό για βοήθεια, η απώλεια βάρους είναι ήδη μεγάλη. Όταν γίνει ακόμη μεγαλύτερη, μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα υποθερμίας, πρήξιμο των αστραγάλων, βραδυκαρδία, υπόταση, μεταβολικές διαταραχές, κώμα και θάνατος. Η θνησιμότητα της ψυχογενούς ανορεξίας είναι περίπου 10%.
Όσον αφορά την αιτιολογία, ψυχολογικοί, κοινωνικοί και βιολογικοί παράγοντες έχουν προταθεί, χωρίς όμως να έχει απομονωθεί μέχρι και σήμερα κάποιος παράγοντας ο οποίος και να θεωρείται η βασική αιτία. Όλοι γνωρίζουμε την πολιτισμική έμφαση που δίνεται, στις μέρες μας, στο λεπτό σώμα. Οι επιθυμητές αναλογίες σώματος, όπως αυτές που διαθέτουν τα μοντέλα, ακόμη και οι παιδικές κούκλες, αποτελούν τα πρότυπα των έφηβων κοριτσιών. Έτσι, αυτά βιώνουν ένα αίσθημα ανικανοποίητου σχετικά με την δική τους εικόνα και προσπαθούν με κάθε τρόπο να την αλλάξουν. Οι βιολογικές θεωρίες εστιάζουν την προσοχή τους στην λειτουργία του υποθαλάμου που ρυθμίζει τις βασικές λειτουργίες του σώματος, όπως η όρεξη, η θερμοκρασία κ.τ.λ. Έρευνες έχουν δείξει πως στην ψυχογενή ανορεξία υπάρχει ήδη μια αρχική δυσλειτουργία του υποθαλάμου.
Η ψυχογενής ανορεξία εμφανίζεται σε ποσοστό 1-2% στο μαθητικό πληθυσμό και πρόκειται για μια από τις λίγες περιπτώσεις προβλημάτων ψυχικής υγείας που εκδηλώνονται με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα στα κορίτσια από ότι στα αγόρια. Ακριβώς, όμως, επειδή έχει κυριαρχήσει η άποψη πως η ψυχογενής ανορεξία αφορά κυρίως τα κορίτσια, είναι πιθανό να μην γίνεται η διάγνωση στα αγόρια, ακόμη και όταν υπάρχουν όλα τα συμπτώματα.
Η ψυχογενής βουλιμία αναφέρεται σε επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας. Ένα επεισόδιο υπερφαγίας περιλαμβάνει 1. κατανάλωση μέσα σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο ποσότητας τροφής, η οποία είναι εμφανώς μεγαλύτερη από αυτή που θα μπορούσαν να καταναλώσουν οι περισσότεροι άνθρωποι κατά την διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου και 2. αίσθηση έλλειψης ελέγχου στην κατανάλωση τροφής κατά την διάρκεια του επεισοδίου. Στην συνέχεια, το βουλιμικό άτομο νιώθοντας τύψεις για το φαγητό που κατανάλωσε, προχωράει σε συμπεριφορές κάθαρσης (αυτοπροκαλούμενοι εμετοί, διουρητικά κ.τ.λ.). Η κάθαρση αυτή κάνει το άτομο, αμέσως, να νιώσει καλύτερα και να διώξει κάθε προηγούμενο φόβο για την αύξηση του βάρους του. Τόσα τα επεισόδια υπερφαγίας, όσο και η αντισταθμιστική συμπεριφορά αποβολής του βάρους εμφανίζονται τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα για διάστημα τριών μηνών.
Τα βουλιμικά άτομα, όπως και τα ανορεξικά, δεν είναι ικανοποιημένα με την εικόνα του σώματός τους. Είναι συνήθως παρορμητικά, εξωστρεφή και έχουν δυσκολίες στον έλεγχο του εαυτού τους (όχι μόνο στο θέμα του φαγητού). Μπορεί να παρουσιάσουν τάσεις κλοπής και να κάνουν κατάχρηση αλκοόλ, ναρκωτικών και πιστωτικών καρτών. Υπάρχει αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων, αγχωδών διαταραχών και διαταραχών προσωπικότητας. Όπως η ανορεξία, έτσι και η βουλιμία μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο. Το βάρος του βουλιμικού ατόμου είναι κανονικό, εκτός και αν συνυπάρχει με ανορεξία. Η διαταραχή μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τον ασθενή, ειδικά σε περιπτώσεις με μεγάλη συχνότητα εμετών, γιατί ο οισοφάγος μπορεί να γίνει πολύ αδύναμος και να σπάσει.
Σχετικά με την αιτιολογία, στην περίπτωση της βουλιμίας ισχύει ότι και στην περίπτωση της ανορεξίας. Δεδομένου, μάλιστα, πως η ψυχογενής βουλιμία έχει μελετηθεί λιγότερο, είναι ακόμη πολύ δύσκολο να πούμε ποια ακριβώς είναι η αιτία της εμφάνισής της.
Το ποσοστό εμφάνισης της ψυχογενής βουλιμίας ανέρχεται στο 1-3% του εφηβικού πληθυσμού και όπως και στην περίπτωση της ανορεξίας, έτσι και τώρα εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στα κορίτσια από ότι στα αγόρια.
Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ σε ακόμη ένα πρόβλημα, το οποίο παρότι δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή, έχει σημαντικές οργανικές και ψυχολογικές επιπτώσεις, για αυτό και πολλοί ειδικοί το συμπεριλαμβάνουν στις διαταραχές πρόσληψης της τροφής. Πρόκειται για την παχυσαρκία, η οποία αναφέρεται στις περιπτώσεις των ατόμων που το βάρους τους ξεπερνά το 20% τουλάχιστον αυτού που θεωρείται φυσιολογικό για την ηλικία, το φύλο και το ύψος τους. Έχει παρατηρηθεί, μάλιστα, πως ένα μεγάλο ποσοστό των βουλιμικών ατόμων είναι παχύσαρκα.
Η παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα ποικίλων παραγόντων. Πιστεύεται πως η κληρονομικότητα ευθύνεται περίπου για το 10% των περιπτώσεων παχυσαρκίας, ενώ σε άλλες περιπτώσεις είναι αποτέλεσμα κάποιου οργανικού προβλήματος ή συνδρόμου, όπως π.χ. Prader-Willi. Ο τρόπος ζωής που υιοθετεί η οικογένεια, ο χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης, η φυσική άσκηση των ατόμων και η υπερπροστατευτικότητα των γονιών συνδέονται με την παχυσαρκία.
Όσον αφορά τα ποσοστά εμφάνισης, αυτά κυμαίνονται ανάλογα με την εκάστοτε χώρα. Η χώρα μας, πάντως, βρίσκεται ανάμεσα στις πρώτα κράτη με την μεγαλύτερη παιδική και εφηβική παχυσαρκία. Στις ανεπτυγμένες χώρες, η παχυσαρκία εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στις οικογένειες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο. Εν κατακλείδι, η παχυσαρκία εκθέτει το παιδί και τον έφηβο σε μια σειρά οργανικών (υπέρταση, καρδιακές παθήσεις κ.τ.λ.) και ψυχολογικών προβλημάτων (χαμηλή αυτοεκτίμηση, αποκλεισμό από τις παρέες κ.τ.λ.).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου